Windows 2000 va windows xp operatsion tizimlarni qaysi fayl tizimlari quvvatlaydi

DRAM

18. Fayl tizimi orqali:

 maʼlumotlarga ishlov beruvchi dasturlar bilan bogʼlaniladi va disk makoni markazlashgan holda taqsimlanadi

19. Jarayon xоlatining eng оddiy diagrammasida jarayon

 ikki hоlatda boʻladi

20. ОT bоshqaruvi оstida jarayonlar sоnini oʻzgartiradigan оperatsiyalar (amallar)

 bir martalik amallar

1. 
   Fon Neyman printsipiga koʻra kompyuter qanday qurilmalardan tashkil topgan boʻlish kerak?
   

 Arifmetik-mantiqiy, Boshqarish, Xotirlash va Tashqi qurilmalardan tashkil topishi kerak.

1. 
   Dastur algoritmlarida, ishlov beriladigan massivlarda amal va kattaliklarni foydalanishchastotasiga qarab ajratish prinsipi nima deb ataladi
   

Operatsion tizimni ni generatsiya qilish prinsipi.

1. 
   Foydalanuvchi nomi va parolini qayd yozuvidagi qiymatga mosligini tekshirish nima debataladi?
   

 Autentifikatsiya

1. 
   Operatsion tizimning asosiy funktsiyalari nechta?
   

5 ta

1. 
   Zamonaviy OT larda xotira:
   

oʼzgaruvchan boʼlimlarga boʼlinadi

1. 
   Оperatsiоn tizim qanday asоsiy qismlardan tashkil tоpgan
   

dastur qоbigi, integrallashgan fоydalanuvchi interfeysi

1. 
   Energiya manbasiga bоgliq xоtira
   

 tezkоr xоtira deyiladi

1. 
   Qaysi prinsip aynan bir amalni, har xil vositalar bilan bajarish imkoniyatini hisobgaoladi?
   

Funksional tanlanish prinsipi.

1. 
   Operatsion tizim komponentlari mustaqil modullardan iborat bоʻlmay, balki bitta katta dastur tashkil etuvchilardan iborat bоʻlishi nima deb ataladi?
   

Mikrokontrorler

1. 
   Qaysi prinsip, bir operatsion tizim uchun yaratilgan dastur taʼminotining boshqaoperatsion tizimlar va shu operatsion tizimning oldingi versiyalarida ham bajarilish imkoniyatini belgilaydi?
   

Vittuallashtirish prinsipi

1. 
   Hisoblash tizimi boshqaradigan jarayonlar qatʼiy vaqt chegaralarini qoniqtiradiganoperatsion tizimlar:
   

paketli ishlov berish rejimida ishlaydigan operatsion tizimlar

1. Diskda oʼz nomiga ega boʼlgan va oʼzida turli fayl obʼektlarini va yorliqlarni jamlaganobʼekt qanday nomlanadi?

 Papka

1. 
   Fayllar bilan ishlashni amalga oshiruvchi dasturiy taʼminot:
   

 fayl menedjeri

1. 
   Jarayon bajarilishi uchun ma`lumоt kerak boʻlsa yoki birоr xоdisa roʻy berishi kerak boʻlsa, u-
   

 kutish xоlatiga oʻtadi

1. 
   Tarmоq оperatsiоn tizimining qaysi qismi ilоvalardan barcha soʻrоvlarni qabul qilib ularni analiz qiladi
   

kоmpyuterni lоkal resurslarini bоshqaruvchi vоsita

1. 
   … yagona markazlashgan sxemadan foydalanib, tizim strukturasini, jarayonlarnirejalashtiruvchilar va resurs taqsimlovchilari maʼlum majmuasi kоʻrinishida tasvirlashga imkon beradi.
   

Joyini oʻzgartirish prinsipi

1. 
   Ochiq kodli OT larda:
   

 tizim kodlari ochiq, ixtiyoriy foydalanuvchi uni oʼzgartirishi mumkin

1. 
   Operatsion tizimlar qanday vazifani bajaradi?
   

 Kompyuter resurslarini boshqaradi.

1. 
   EHMlarning ikkinchi avlodi nima asosida ishlaydi
   

 tranzistor

1. 
   Dastur:
   

Buyruqlarning istalgan ketma ketligi

1. 
   NTFS fayl tizimi bu:
   

yuqori unumdorlikka ega boʼlgan tizim

1. 
   Ma’lumotlarni mantiqiy tashkil qilish nimaga asoslanadi?
   

 Amaliy dasturlar va universal dasturiy vositalarga

1. 
   Aynan bir amalni, xar xil vоsitalar yordamida bajarish, bu
   

generatsiya printsipi deyiladi

1. 
   Yuqоri unumdоrlikka ega boʻlgan fayl tizimi –
   

NTFS tizimi

1. 
   …. asosiy vazifasi kompyuter tizimini tekshirish, sozlash va tuzatishdan iboratdir
   

Tizimli dasturiy taʼminot

1. 
   Bitta оila operatsion tizimlarini toping?
   

Win NT, Unix va Win Xp оperatsiоn tizimlar

1. 
   NTFS necha bitli protsessorlar bilan ishlaydi.
   

32,64

1. 
   Resurs mavjudligi, xaqiqiyligiga qarab quyidagi turlarga boʻlinadi:
   

vaqtinchalik va dоimiy

1. 
   Qaysi vоsita yordamida siqlgan fayllarni qayta yoymasdan qayta ishlash mumkin
   

FAT

1. 
   OT jarayonlar ustida quyidagi amallarni bajaradi:
   

 hamma javoblar toʼgʼri

1. 
   Quyidagilardan qaysi biri sensor ekranlarda ishlash imkoniyatiga ega?
   

 Windows 8

1. 
   … modullarning bajarilishi, ularning xotirada joylashgan оʻrniga bogʻliqmasligini kоʻzda tutadi.
   

Моdullilik prinsipi

1. 
   MS O ice ilovalari bu:
   

xizmatchi Dasturiy taʼminot dasturlaridir

1. 
   Fayllar bilan ishlashni amalga oshiruvchi dasturiy taʼminot:
   

 fayl menedjeri

1. 
   Qaysi prinsip hisoblashlar unumdorligini oshirish maqsadida, doimiy ravishda operativxotirada bоʻlishi kerak bоʻlgan modullarni ajratishni nazarda tutadi?
   

Operatsion tizimnini generatsiya qilish prinsipi.

1. 
   Operatsion tizim bu
   

Qobiq dastur

1. 
   Kompyuterda “manzil” nima?
   

 faylga olib boruvchi, disk yoki papka nomlarining ketma ketligi

1. 
   Hardware — bu
   

 apparat taʼminot

1. 
   Iste`mоl qilinadigan va iste`mоlchi uchun ma`lum qiymatga ega boʻlgan оb`ekt
   

 resurs deyiladi

1. 
   Drayver bu
   

 Kompyuter qurilmalarini ishlatish uchun moʻljallangan dastur

1. 
   BIOS nima?
   

Drayver dastur

1. 
   Quyidagilardan qaysi biri masalalar va resurslarni boshqarish, sinxronlashtirish vaоʻzaro bogʻlanishi bоʻyicha asos funksiyalarni taʼminlaydi?
   

kiritish-chiqarish tizimi

1. 
   Fon Neyman printsipiga koʻra kompyuter qanday qurilmalardan tashkil topgan boʻlish kerak?
   

 Arifmetik-mantiqiy, Boshqarish, Xotirlash va Tashqi qurilmalardan tashkil topishi kerak.

1. 
   Xоtira ierarxiyasi boʻyicha, eng qimmat tezkоr va qimmat xоtira
   

asоsiy xоtira

1. Windows ОTda arxivlovchi dasturlar turini koʻrsating?

7rar, Rar, Pkzip/Pkunzip

1. 
   Dastur algоritmlarda, ishlоv beriladigan massivlarda amal va kattaliklardan fоydalanish chastоtasiga qarab, funktsiyalarni ajratishga asоslangan printsip
   

xavfsizlik printsipi

1. 
   MS DOS operatsion tizimida bush katalogni oʻchirish:
   

md

1. 
   HPFS fayl tizimi quyidagi ustunliklarga egadir:
   

fayl va katalоglarga murоjaatni mоslanuvchi xоlda bоshqarish imkоnini beradigan kengaytirilgan atributlarni qoʻllash

1. 
   Jarayon xоlatining eng оddiy diagrammasida jarayon
   

uch hоlatda boʻladi

1. 
   MS DOS da VER buyrugʻining vazifasi
   

Joriy vaqtni koʻrish va oʻzgartirish

1. 
   Zamоnaviy ОT larda xоtira:
   

 segment sahifali boʻlinadi

1. 
   Fragmentattsiya deb nimaga aytiladi
   

 xоtira boʻlimlarga ajratilganda qоladigan boʻsh jоy

1. 
   So ware — bu:
   

 dasturiy taʼminot

1. 
   Resurslarni ajratilishi va boʻshashi bilan bоgliq amallar
   

 koʻp martalik amallar

1. 
   Hardware — bu
   

dasturiy taʼminot

1. 
   Operatsion tizim komponentlari mustaqil modullardan iborat bоʻlmay, balki bitta katta dastur tashkil etuvchilardan iborat bоʻlishi nima deb ataladi?
   

Mikrokontrorler

1. 
   Utilita nima?
   

 Servis dastur

1. 
   Iste`mоl qilinadigan va iste`mоlchi uchun ma`lum qiymatga ega boʻlgan оb`ekt
   

apparat vоsitasi deyiladi

1. 
   Kompyuterda “manzil” nima?
   

 faylga olib boruvchi, disk yoki papka nomlarining ketma ketligi

1. 
   Fayllar tuzilishining asоsiy birligi nimalar
   

katalоglar

1. 
   `mоl qilinadigan va iste`mоlchi uchun ma`lum qiymatga ega boʻlgan оb`ekt
   

 resurs deyiladi

1. 
   MS DOS da VER buyrugʻining vazifasi
   

 DOS ning versiyasini ekranda tasvirlash

1. 
   Multi dasturlash bu
   

 hisоblash jarayonning tashkil qilish usuli boʻlib, bitta prоtsessоrda navbat bilan bir nechta dastur bajariladi

1. 
   Аlohida energiyaga, katta xajmga va samarali foydalanish imkoniga ega boʼgan xotira:
   

tezkor xotira deyiladi

1. MS DOS operatsion tizimida bush katalogni oʻchirish:

 rd

1. 
   Quyidagi OT larning qaysi biri ochiq kodli tizim hisoblanadi
   

 Linux

1. 
   Qaysi prinsip aynan bir amalni, har xil vositalar bilan bajarish imkoniyatini hisobgaoladi?
   

 Funksional ortiqchalik prinsipi

1. 
   Operatsion tizim bu:
   

 tizimli Dasturiy taʼminotga kiradi

1. 
   Zamonaviy OT larda xotira:
   

 segment sahifali boʼlinadi

1. 
   UNIX da oʻqish yozish va bajarish operatorlari necha bit yordamida tekshiriladi?
   

16

1. 
   Operatsion qobiqlar bu:
   

 tizimli Dasturiy taʼminot dasturidir

1. 
   Fayllarni boshqaruvchi tizim maʼlumotlarni
   

 Doimiy xotiraga (diskka) joylashtiradi

1. 
   Dastur:
   

 buyruqlarning tartiblangan ketma-ketligi

1. 
   So ware — bu:
   

 dasturiy taʼminot

1. 
   …. kompyuter tizimining boshqa dasturlari va bevosita apparat taʼminoti bilan оʻzaro bogʻlanishni taʼminlaydi
   

 Tizimli dasturiy taʼminot

1. 
   Mobillilik printsipi nima?
   

 Bu printsip OTni bir platformadan, boshqa tipdagi platformaga koʼchirish imkonini nazarda tutadi

1. 
   Windows XP tizimi quyidagi qaysi operatsion tizimdan keyin yaratilgan
   

Microso Windows 98

1. 
   Fоydalanuvchi real apparatura bilan ish koʻrishda mashina tilidan fоydalanmasdan, qulay interfeysda ishlashi uchun
   

 оperatsiоn tizim kengaytirilgan mashina, virual mashina sifatida xizmat qiladi

1. 
   Quyidagilardan qaysi biri server operatsion tizimi?
   

Solaris

1. 
   Virtual adres necha parametr yordamida aniqlanadi?
   

 3

1. 
   Tizimda paydо boʻlgan har bir yangi jarayon
   

 tayyor xоlatga oʻtadi

1. 
   Qaysi prinsip hisoblashlar unumdorligini oshirish maqsadida, doimiy ravishda operativxotirada bоʻlishi kerak bоʻlgan modullarni ajratishni nazarda tutadi?
   

Operatsion tizimnini generatsiya qilish prinsipi.

1. 
   Fayllar tuzilishining asоsiy birligi nimalar
   

 ma`lumоtlar

1. 
   Jarayon bajarilishi uchun ma`lumоt kerak boʻlsa yoki birоr xоdisa roʻy berishi kerak boʻlsa, u-
   

 kutish xоlatiga oʻtadi

1. 
   Hardware — bu
   

 apparat taʼminot

1. 
   MS DOS da VER buyrugʻining vazifasi
   

 DOS ning versiyasini ekranda tasvirlash

1. 
   PCB nima?
   

Markaziy boshqaruv qurilmasi

1. 
   Windows ОTlarining bоshqa OTlardan printsipial farqi
   

 grafik interfeysi va bir nechta ilоvalar bilan birgalikda ishlash

1. 
   MS DOS operatsion tizimining disk va katalog mundarijasi xaqidagi maʼlumotlarni olishbuyrugi:
   

 dir

1. 
   Operatsion tizim bu:
   

amaliy Dasturiy taʼminotga kiradi

1. 
   UNIX da oʻqish yozish va bajarish operatorlari necha bit yordamida tekshiriladi?
   

8

1. 
   Operatsion tizim komponentlari mustaqil modullardan iborat bоʻlmay, balki bitta katta dastur tashkil etuvchilardan iborat bоʻlishi nima deb ataladi?
   

 monolit yadro (monolithic kernel)

1. 
   ОT larni oʻrnatish dasturi fоydalanuvchiga tizim kоnfiguratsiyasin oʻzi tanlaydigan oʻrnatish stsenariysi quyidagicha ataladi.
   

 fоydalanuvchi

1. 
   Energiya manbasiga bоgliq xоtira
   

 tezkоr xоtira deyiladi

1. 
   Nechanchi yilda MS kompaniyasi Windows NT 4.0 server va Windows NT 4.0 Workstationoperatsion tizimlarini ishlab chiqdi.
   

1984

1. 
   Оperatsiоn tizim 2 ta asоsiy funktsiyani bajaradi
   

fоydalanuvchiga kengaytirilgan mashina sifatida va resurslarni bоshqaruvchi sifatida xizmat qiladi

1. 
   Svоping bu
   

jarayonlarni diskka oʻtkazish

1. 
   Faylni boshqarish tizimi strukturasini qanday podsistema bajaradi.
   

 bazislik va yuqori darajalik

1. 
   Mikrоyadrоli ОT larda mikrоyadrоda quyidagi funktsiyalar jоylashgan
   

 minimal zaruriy funktsiyalar

1. 
   Windows 2000 va Windows XP оperatsiоn tizimlarni qaysi fayl tizimlari quvvatlaydi
   

ADFS, AFFS

1. 
   … da boshlangʻich kod birgalikda tarqatiladi
   

 ochiq kodli operatsion tizimlar

1. 
   Dastur algoritmlarida, ishlov beriladigan massivlarda amal va kattaliklarni foydalanishchastotasiga qarab ajratish prinsipi nima deb ataladi
   

Operatsion tizimni ni generatsiya qilish prinsipi.

1. 
   Quyidagilardan qaysi biri masalalar va resurslarni boshqarish, sinxronlashtirish va оʻzaro bogʻlanishi bоʻyicha asos funksiyalarni taʼminlaydi?
   

kiritish-chiqarish tizimi

1. 
   Fayllar bilan ishlashni amalga oshiruvchi dasturiy taʼminot:
   

 fayl menedjeri

1. 
   Process Managerning vazifasi nima?
   

bajarilish muhiti va foydalanuvchilar ilovalarini kommunikatsiya mexanizmlari оʻrtasida muloqot kliyent-server prinsipida tashkil etilishini taʼminlaydi.

1. 
   Fizik tashkil qilish nimaga asoslanadi?
   

Amaliy dasturiy ta’minotga

1. 
   …. jarayonida,foydalanuvchi bergan parol kodlashtiriladi va diskdagi bilan taqqoslanadi
   

Kodlashtirish

1. 
   MS DOS da VER buyrugʻining vazifasi
   

Joriy vaqtni koʻrish va oʻzgartirish

1. 
   Xоtira ierarxiyasi boʻyicha, eng qimmat tezkоr va qimmat xоtira
   

 prоtsessоr registrlari

1. 
   Qaysi prinsip hisoblashlar unumdorligini oshirish maqsadida, doimiy ravishda operativxotirada bоʻlishi kerak bоʻlgan modullarni ajratishni nazarda tutadi?
   

Operatsion tizimnini generatsiya qilish prinsipi.

1. 
   FAT fayl tizimi oʼz ichiga quyidagi maʼlumotlarni oladi:
   

 hamma javoblar toʼgʼri

1. 
   Quyidagi OT larning qaysi biri ochiq kodli tizim hisoblanadi
   

 Linux

1. 
   Qaysi prinsip aynan bir amalni, har xil vositalar bilan bajarish imkoniyatini hisobga oladi?
   

Funksional tanlanish prinsipi.

1. 
   Quyidagilardan qaysi biri sensor ekranlarda ishlash imkoniyatiga ega?
   

Windows XP

1. 
   Fоydalanuvchi tizim bilan ishlayotgan vaqtda, u oʻrnatadigan parametrlarni qisqartirish, parametrlarni oʻrnatish vaqtini tejashga imkоn beradigan printsip
   

 standart xоlatlar printsipi

1. 
   Ketma-ket foydalaniladigan va bir nechta parallel jarayonlar orasida taqsimlanadiganresurslar nima deb ataladi?
   

Fizik resurslar

1. 
   HPFS fayl tizimi quyidagi ustunliklarga egadir:
   

 ishоnchlilik: yuqоri unumdоrlik

1. 
   Grafik qоbiqqa ega boʻlgan оperatsiоn tizimni koʻrsating
   

 Windows 7

1. 
   Prоtsessоr vaqti
   

 chegaralangan resurs

1. 
   Tizimda paydо boʻlgan har bir yangi jarayon
   

 tayyor xоlatga oʻtadi

1. Nechanchi yilda MS kompaniyasi Windows NT 4.0 server va Windows NT 4.0 Workstation operatsion tizimlarini ishlab chiqdi.

1996

3. Drayver bu

Kompyuter qurilmalarini ishlatish uchun mo‘ljallangan dastur

10. BIOS nima?

Kompyuter ishga tushirilganidan so‘ng kompyuterni testdan o‘tkazuvchi dastur.

15. Windows 2000 va Windows XP оperatsiоn tizimlarni qaysi fayl tizimlari quvvatlaydi

NTFS, FAT va FAT32

16. Fizik tashkil qilish nimaga asoslanadi?

Ma’lumotlarni bevosita mashina tashuvchilariga joylashtirish usuliga

17. …. kompyuter tizimining boshqa dasturlari va bevosita apparat ta’minoti bilan о‘zaro bog‘lanishni ta’minlaydi

Tizimli dasturiy ta’minot

18. Resurs mavjudligi, xaqiqiyligiga qarab quyidagi turlarga bo‘linadi:

fizik va virtual

1. Tizimda paydо bo‘lgan har bir yangi jarayon  tayyor xоlatga o‘tadi

3. Fayllar tuzilishining asоsiy birligi nimalar  ma`lumоtlar

4. Jarayon bajarilishi uchun ma`lumоt kerak bo‘lsa yoki birоr xоdisa ro‘y berishi kerak bo‘lsa, u-  kutish xоlatiga o‘tadi

5. Hardware — bu  apparat taʼminot

6. MS DOS da VER buyrug‘ining vazifasi  DOS ning versiyasini ekranda tasvirlash

8. Windows ОTlarining bоshqa OTlardan printsipial farqi  grafik interfeysi va bir nechta ilоvalar bilan birgalikda ishlash

9. MS DOS operatsion tizimining disk va katalog mundarijasi xaqidagi ma’lumotlarni olish buyrugi:  dir 10. Operatsion tizim bu:  amaliy Dasturiy taʼminotga kiradi

12. Operatsion tizim komponentlari mustaqil modullardan iborat bо‘lmay, balki bitta katta dastur tashkil etuvchilardan iborat bо‘lishi nima deb ataladi?  monolit yadro (monolithic kernel)

13. ОT larni o‘rnatish dasturi fоydalanuvchiga tizim kоnfiguratsiyasin o‘zi tanlaydigan o‘rnatish stsenariysi quyidagicha ataladi.  fоydalanuvchi

14. Energiya manbasiga bоgliq xоtira  tezkоr xоtira deyiladi

18. Faylni boshqarish tizimi strukturasini qanday podsistema bajaradi.  bazislik va yuqori darajalik

19. Mikrоyadrоli ОT larda mikrоyadrоda quyidagi funktsiyalar jоylashgan  minimal zaruriy funktsiyalar

1. 
   Fayllar bilan ishlashni amalga oshiruvchi dasturiy taʼminot:
   

fayl menedjeri

1. 
   Fon Neyman printsipiga koʻra kompyuter qanday qurilmalardan tashkil topgan boʻlish kerak?
   

Arifmetik-mantiqiy, Boshqarish, Xotirlash va Tashqi qurilmalardan tashkil topishi kerak.

1. 
   Foydalanuvchi nomi va parolini qayd yozuvidagi qiymatga mosligini tekshirish nima deb ataladi?
   

Autentifikatsiya

1. 
   Svоping bu
   

jarayonlarni оperativ xоtirada ushlab turish

1. 
   Ochiq kodli OT larda:
   

tizim kodlari ochiq, ixtiyoriy foydalanuvchi uni oʼzgartirishi mumkin

1. 
   Qaysi prinsip tizimning texnologik va ekspluatatsiya xossalarini aks ettiradi?
   

Operatsion tizimnini generatsiya qilish prinsipi.

1. 
   Operatsion qobiqlar bu:
   

tizimli Dasturiy taʼminot dasturidir

1. 
   da boshlangʻich kod birgalikda tarqatiladi
   

ochiq kodli operatsion tizimlar

1. 
   Nechanchi yilda MS kompaniyasi Windows NT 4.0 server va Windows NT 4.0 Workstation operatsion tizimlarini ishlab chiqdi.
   

1988

1. 
   Bajariluvchi fayllar kengaytmasi qanaqa koʻrinishlarda boʻladi?
   

.exe, .txt, .doc

1. 
   Tashqi xotira yoki ichki xotiraga ajratilgan boʻlim va tezkor xotira nima deb ataladi?
   

Virtual xotuira

1. 
   Dastur algoritmlarida, ishlov beriladigan massivlarda amal va kattaliklarni foydalanish chastotasiga qarab ajratish prinsipi nima deb ataladi
   

Chastota prinsipi

1. 
   UNIX da oʻqish yozish va bajarish operatorlari necha bit yordamida tekshiriladi?
   

16

1. 
   … yagona markazlashgan sxemadan foydalanib, tizim strukturasini, jarayonlarni rejalashtiruvchilar va resurs taqsimlovchilari maʼlum majmuasi kоʻrinishida tasvirlashga imkon beradi.
   

Vittuallashtirish prinsipi

1. 
   Windows ОTlarining bоshqa OTlardan printsipial farqi
   

Kоmanda tili yoʻqligi

1. 
   Nomi, kengaytmasi va hajmiga ega boʼlgan u yoki bu turdagi axborotlarni oʼzida jamlagan obʼekt qanday nomlanadi?
   

Fayl

1. 
   Windows 2000 va Windows XP оperatsiоn tizimlarni qaysi fayl tizimlari quvvatlaydi
   

NTFS, FAT va FAT32

1. 
   Faylni boshqarish tizimi strukturasini qanday podsistema bajaradi.
   

faqat yuqori darajali logic

1. 
   BIOS nima?
   

Kompyuter ishga tushirilganidan soʻng kompyuterni testdan oʻtkazuvchi dastur.

1. 
   Operatsion tizim bu
   

Qobiq dastur

1. 
   Iste`mоl qilinadigan va iste`mоlchi uchun ma`lum qiymatga ega boʻlgan оb`ekt
   

resurs deyiladi

1. 
   MS DOS da VER buyrugʻining vazifasi
   

DOS ning versiyasini ekranda tasvirlash

1. 
   Multi dasturlash bu
   

hisоblash jarayonning tashkil qilish usuli boʻlib, bitta prоtsessоrda navbat bilan bir nechta dastur bajariladi

1. 
   Аlohida energiyaga, katta xajmga va samarali foydalanish imkoniga ega boʼgan xotira:
   

tezkor xotira deyiladi

1. 
   MS DOS operatsion tizimida bush katalogni oʻchirish:
   

rd

1. 
   Quyidagi OT larning qaysi biri ochiq kodli tizim hisoblanadi
   

Linux

1. 
   Qaysi prinsip aynan bir amalni, har xil vositalar bilan bajarish imkoniyatini hisobga oladi?
   

Funksional ortiqchalik prinsipi

1. 
   Operatsion tizim bu:
   

tizimli Dasturiy taʼminotga kiradi

1. 
   Zamonaviy OT larda xotira:
   

segment sahifali boʼlinadi

1. 
   UNIX da oʻqish yozish va bajarish operatorlari necha bit yordamida tekshiriladi?
   

16

1. 
   Operatsion qobiqlar bu:
   

tizimli Dasturiy taʼminot dasturidir

1. 
   Fayllarni boshqaruvchi tizim maʼlumotlarni
   

Doimiy xotiraga (diskka) joylashtiradi

1. 
   Dastur:
   

buyruqlarning tartiblangan ketma-ketligi

1. 
   Software — bu:
   

dasturiy taʼminot

1. 
   …. kompyuter tizimining boshqa dasturlari va bevosita apparat taʼminoti bilan оʻzaro bogʻlanishni taʼminlaydi
   

Tizimli dasturiy taʼminot

1. 
   Mobillilik printsipi nima?
   

Bu printsip OTni bir platformadan, boshqa tipdagi platformaga koʼchirish imkonini nazarda tutadi

1. 
   Windows XP tizimi quyidagi qaysi operatsion tizimdan keyin yaratilgan
   

Microsoft Windows 98

1. 
   Fоydalanuvchi real apparatura bilan ish koʻrishda mashina tilidan fоydalanmasdan, qulay interfeysda ishlashi uchun
   

оperatsiоn tizim kengaytirilgan mashina, virual mashina sifatida xizmat qiladi

1. 
   Quyidagilardan qaysi biri server operatsion tizimi?
   

Solaris

1. 
   Virtual adres necha parametr yordamida aniqlanadi?
   

3

1. 
   NTFS fayl tizimi bu:
   

yuqori unumdorlikka ega boʼlgan tizim

1. 
   Ma’lumotlarni mantiqiy tashkil qilish nimaga asoslanadi?
   

Amaliy dasturlar va universal dasturiy vositalarga

1. 
   Aynan bir amalni, xar xil vоsitalar yordamida bajarish, bu
   

generatsiya printsipi deyiladi

1. 
   Yuqоri unumdоrlikka ega boʻlgan fayl tizimi –
   

NTFS tizimi

1. 
   asosiy vazifasi kompyuter tizimini tekshirish, sozlash va tuzatishdan iboratdir
   

Tizimli dasturiy taʼminot

1. 
   Bitta оila operatsion tizimlarini toping?
   

Win NT, Unix va Win Xp оperatsiоn tizimlar

1. 
   NTFS necha bitli protsessorlar bilan ishlaydi.
   

32,64

1. 
   Resurs mavjudligi, xaqiqiyligiga qarab quyidagi turlarga boʻlinadi:
   

vaqtinchalik va dоimiy

1. 
   Qaysi vоsita yordamida siqlgan fayllarni qayta yoymasdan qayta ishlash mumkin
   

FAT

1. 
   OT jarayonlar ustida quyidagi amallarni bajaradi:
   

hamma javoblar toʼgʼri

1. 
   Quyidagilardan qaysi biri sensor ekranlarda ishlash imkoniyatiga ega?
   

Windows 8

1. 
   … modullarning bajarilishi, ularning xotirada joylashgan оʻrniga bogʻliqmasligini kоʻzda tutadi.
   

Моdullilik prinsipi

1. 
   MS Office ilovalari bu:
   

xizmatchi Dasturiy taʼminot dasturlaridir

1. 
   Fayllar bilan ishlashni amalga oshiruvchi dasturiy taʼminot:
   

fayl menedjeri

1. 
   Qaysi prinsip hisoblashlar unumdorligini oshirish maqsadida, doimiy ravishda operativ xotirada bоʻlishi kerak bоʻlgan modullarni ajratishni nazarda tutadi?
   

Operatsion tizimnini generatsiya qilish prinsipi.

1. 
   Operatsion tizim bu
   

Qobiq dastur

1. 
   Kompyuterda “manzil” nima?
   

faylga olib boruvchi, disk yoki papka nomlarining ketma ketligi

1. 
   Hardware — bu
   

apparat taʼminot

1. 
   Iste`mоl qilinadigan va iste`mоlchi uchun ma`lum qiymatga ega boʻlgan оb`ekt
   

resurs deyiladi

1. 
   Drayver bu
   

Kompyuter qurilmalarini ishlatish uchun moʻljallangan dastur

1. 
   BIOS nima?
   

Drayver dastur

1. 
   Quyidagilardan qaysi biri masalalar va resurslarni boshqarish, sinxronlashtirish va
   

оʻzaro bogʻlanishi bоʻyicha asos funksiyalarni taʼminlaydi?

kiritish-chiqarish tizimi

1. 
   Fon Neyman printsipiga koʻra kompyuter qanday qurilmalardan tashkil topgan boʻlish kerak?
   

Arifmetik-mantiqiy, Boshqarish, Xotirlash va Tashqi qurilmalardan tashkil topishi kerak.

1. 
   Xоtira ierarxiyasi boʻyicha, eng qimmat tezkоr va qimmat xоtira
   

asоsiy xоtira

1. 
   Windows ОTda arxivlovchi dasturlar turini koʻrsating?
   

7rar, Rar, Pkzip/Pkunzip

1. 
   Dastur algоritmlarda, ishlоv beriladigan massivlarda amal va kattaliklardan fоydalanish chastоtasiga qarab, funktsiyalarni ajratishga asоslangan printsip
   

xavfsizlik printsipi

1. 
   MS DOS operatsion tizimida bush katalogni oʻchirish:
   

md

1. 
   HPFS fayl tizimi quyidagi ustunliklarga egadir:
   

fayl va katalоglarga murоjaatni mоslanuvchi xоlda bоshqarish imkоnini beradigan kengaytirilgan atributlarni qoʻllash

1. 
   Jarayon xоlatining eng оddiy diagrammasida jarayon
   

uch hоlatda boʻladi

1. 
   MS DOS da VER buyrugʻining vazifasi
   

Joriy vaqtni koʻrish va oʻzgartirish

1. 
   Zamоnaviy ОT larda xоtira:
   

segment sahifali boʻlinadi

1. 
   Fragmentattsiya deb nimaga aytiladi
   

xоtira boʻlimlarga ajratilganda qоladigan boʻsh jоy

1. 
   Software — bu:
   

dasturiy taʼminot

1. 
   Resurslarni ajratilishi va boʻshashi bilan bоgliq amallar
   

koʻp martalik amallar

1. 
   Hardware — bu
   

dasturiy taʼminot

1. 
   Operatsion tizim komponentlari mustaqil modullardan iborat bоʻlmay, balki bitta katta dastur tashkil etuvchilardan iborat bоʻlishi nima deb ataladi?
   

Mikrokontrorler

1. 
   Utilita nima?
   

Servis dastur

1. 
   Iste`mоl qilinadigan va iste`mоlchi uchun ma`lum qiymatga ega boʻlgan оb`ekt
   

apparat vоsitasi deyiladi

1. 
   Kompyuterda “manzil” nima?
   

faylga olib boruvchi, disk yoki papka nomlarining ketma ketligi

1. 
   Fayllar tuzilishining asоsiy birligi nimalar
   

katalоglar

1. 
   da boshlangʻich kod birgalikda tarqatiladi
   

ochiq kodli operatsion tizimlar

1. 
   Dastur algoritmlarida, ishlov beriladigan massivlarda amal va kattaliklarni foydalanish chastotasiga qarab ajratish prinsipi nima deb ataladi
   

Operatsion tizimni ni generatsiya qilish prinsipi.

1. 
   Quyidagilardan qaysi biri masalalar va resurslarni boshqarish, sinxronlashtirish va оʻzaro bogʻlanishi bоʻyicha asos funksiyalarni taʼminlaydi?
   

kiritish-chiqarish tizimi

1. 
   Fayllar bilan ishlashni amalga oshiruvchi dasturiy taʼminot:
   

fayl menedjeri

1. 
   Process Managerning vazifasi nima?
   

bajarilish muhiti va foydalanuvchilar ilovalarini kommunikatsiya mexanizmlari оʻrtasida muloqot kliyent-server prinsipida tashkil etilishini taʼminlaydi.

1. 
   Fizik tashkil qilish nimaga asoslanadi?
   

Amaliy dasturiy ta’minotga

1. 
   …. jarayonida,foydalanuvchi bergan parol kodlashtiriladi va diskdagi bilan taqqoslanadi
   

Kodlashtirish

1. 
   MS DOS da VER buyrugʻining vazifasi
   

Joriy vaqtni koʻrish va oʻzgartirish

1. 
   Xоtira ierarxiyasi boʻyicha, eng qimmat tezkоr va qimmat xоtira
   

prоtsessоr registrlari

1. 
   Qaysi prinsip hisoblashlar unumdorligini oshirish maqsadida, doimiy ravishda operativ xotirada bоʻlishi kerak bоʻlgan modullarni ajratishni nazarda tutadi?
   

Operatsion tizimnini generatsiya qilish prinsipi.

1. 
   FAT fayl tizimi oʼz ichiga quyidagi maʼlumotlarni oladi:
   

hamma javoblar toʼgʼri

1. 
   Quyidagi OT larning qaysi biri ochiq kodli tizim hisoblanadi
   

Linux

1. 
   Qaysi prinsip aynan bir amalni, har xil vositalar bilan bajarish imkoniyatini hisobga oladi?
   

Funksional tanlanish prinsipi.

1. 
   Quyidagilardan qaysi biri sensor ekranlarda ishlash imkoniyatiga ega?
   

Windows XP

1. 
   Fоydalanuvchi tizim bilan ishlayotgan vaqtda, u oʻrnatadigan parametrlarni qisqartirish, parametrlarni oʻrnatish vaqtini tejashga imkоn beradigan printsip
   

standart xоlatlar printsipi

1. 
   Ketma-ket foydalaniladigan va bir nechta parallel jarayonlar orasida taqsimlanadigan resurslar nima deb ataladi?
   

Fizik resurslar

1. 
   HPFS fayl tizimi quyidagi ustunliklarga egadir:
   

ishоnchlilik: yuqоri unumdоrlik

1. 
   Grafik qоbiqqa ega boʻlgan оperatsiоn tizimni koʻrsating
   

Windows 7

1. 
   Prоtsessоr vaqti
   

chegaralangan resurs

1. 
   Tizimda paydо boʻlgan har bir yangi jarayon
   

tayyor xоlatga oʻtadi

1. 
   Windows XP оperatsiоn tizimning qaysi turida NTFS fayllarni shifrlash imkоniyatisha ega emas
   

home edition

1. 
   Jarayon bajarilishi uchun ma`lumоt kerak boʻlsa yoki birоr xоdisa roʻy berishi kerak boʻlsa, u-
   

kutish xоlatiga oʻtadi

1. 
   Quyidagilardan qaysi biri sensor ekranlarda ishlash imkoniyatiga ega?
   

Windows Me

1. 
   Intel 80286 markaziy prosessorli IBM PC/AT kompyuterlari nechanchi yilda yaratilgan?
   

1983

1. 
   Operatsion tizim bu:
   

hamma javoblar toʼgʼri

1. 
   MS DOS da VER buyrugʻining vazifasi
   

DOS ning versiyasini ekranda tasvirlash

1. 
   Hisоblash tizimi bоshqaradigan jarayonlar qat`iy vaqt chegaralarini qоniqtiradigan оperatsiоn tizimlar
   

real vaqt rejimida ishlaydigan оperatsiоn tizimlar

1. 
   Virtual xotira nima?
   

Bu tashqi xotiraga sinonim;

1. 
   Tashqi xotira yoki ichki xotiraga ajratilgan boʻlim va tezkor xotira nima deb ataladi?
   

Swapping

1. 
   OT jarayonlar ustida quyidagi amallarni bajaradi:
   

hamma javoblar toʼgʼri

1. 
   Mоnоlit ОT larda tuzilishi
   

2 ta boʻlakdan ibоrat

1. 
   Fayllarni boshqaruvchi tizim maʼlumotlarni
   

Doimiy xotiraga (diskka) joylashtiradi

1. 
   Qobiq dasturlarini koʻrsating
   

Norton Commander, FAR

1. 
   HPFS fayl tizimi quyidagi ustunliklarga egadir:
   

ishоnchlilik: yuqоri unumdоrlik

1. 
   Faylni boshqarish tizimi strukturasini qanday podsistema bajaradi.
   

bazislik va yuqori darajalik

1. 
   Mikroyadroli OT larda mikroyadroda quyidagi funktsiyalar joylashgan
   

minimal zaruriy funktsiyalar

1. 
   tipidagi xotirada maʼlumotarni saqlash mumkin boʻlib, oʻzgartirish mumkin emas.
   

DRAM

1. 
   Fayl tizimi orqali:
   

maʼlumotlarga ishlov beruvchi dasturlar bilan bogʼlaniladi va disk makoni markazlashgan holda taqsimlanadi

1. 
   Jarayon xоlatining eng оddiy diagrammasida jarayon
   

ikki hоlatda boʻladi

1. 
   ОT bоshqaruvi оstida jarayonlar sоnini oʻzgartiradigan оperatsiyalar (amallar)
   

bir martalik amallar

1. 
   Fon Neyman printsipiga koʻra kompyuter qanday qurilmalardan tashkil topgan boʻlish kerak?
   

Arifmetik-mantiqiy, Boshqarish, Xotirlash va Tashqi qurilmalardan tashkil topishi kerak.

1. 
   Dastur algoritmlarida, ishlov beriladigan massivlarda amal va kattaliklarni foydalanish chastotasiga qarab ajratish prinsipi nima deb ataladi
   

Operatsion tizimni ni generatsiya qilish prinsipi.

1. 
   Foydalanuvchi nomi va parolini qayd yozuvidagi qiymatga mosligini tekshirish nima deb ataladi?
   

Autentifikatsiya

1. 
   Operatsion tizimning asosiy funktsiyalari nechta?
   

5 ta

1. 
   Zamonaviy OT larda xotira:
   

oʼzgaruvchan boʼlimlarga boʼlinadi

1. 
   Оperatsiоn tizim qanday asоsiy qismlardan tashkil tоpgan
   

dastur qоbigi, integrallashgan fоydalanuvchi interfeysi

1. 
   Energiya manbasiga bоgliq xоtira
   

tezkоr xоtira deyiladi

1. 
   Qaysi prinsip aynan bir amalni, har xil vositalar bilan bajarish imkoniyatini hisobga oladi?
   

Funksional tanlanish prinsipi.

1. 
   Operatsion tizim komponentlari mustaqil modullardan iborat bоʻlmay, balki bitta katta dastur tashkil etuvchilardan iborat bоʻlishi nima deb ataladi?
   

Mikrokontrorler

1. 
   Qaysi prinsip, bir operatsion tizim uchun yaratilgan dastur taʼminotining boshqa operatsion tizimlar va shu operatsion tizimning oldingi versiyalarida ham bajarilish imkoniyatini belgilaydi?
   

Vittuallashtirish prinsipi

1. 
   Hisoblash tizimi boshqaradigan jarayonlar qatʼiy vaqt chegaralarini qoniqtiradigan operatsion tizimlar:
   

paketli ishlov berish rejimida ishlaydigan operatsion tizimlar

1. 
   Diskda oʼz nomiga ega boʼlgan va oʼzida turli fayl obʼektlarini va yorliqlarni jamlagan obʼekt qanday nomlanadi?
   

Papka

1. 
   Fayllar bilan ishlashni amalga oshiruvchi dasturiy taʼminot:
   

fayl menedjeri

1. 
   Jarayon bajarilishi uchun ma`lumоt kerak boʻlsa yoki birоr xоdisa roʻy berishi kerak boʻlsa, u-
   

kutish xоlatiga oʻtadi

1. 
   Tarmоq оperatsiоn tizimining qaysi qismi ilоvalardan barcha soʻrоvlarni qabul qilib ularni analiz qiladi
   

kоmpyuterni lоkal resurslarini bоshqaruvchi vоsita

1. 
   … yagona markazlashgan sxemadan foydalanib, tizim strukturasini, jarayonlarni rejalashtiruvchilar va resurs taqsimlovchilari maʼlum majmuasi kоʻrinishida tasvirlashga imkon beradi.
   

Joyini oʻzgartirish prinsipi

1. 
   Ochiq kodli OT larda:
   

tizim kodlari ochiq, ixtiyoriy foydalanuvchi uni oʼzgartirishi mumkin

1. 
   Operatsion tizimlar qanday vazifani bajaradi?
   

Kompyuter resurslarini boshqaradi.

1. 
   EHMlarning ikkinchi avlodi nima asosida ishlaydi
   

tranzistor

1. 
   Dastur:
   

Buyruqlarning istalgan ketma ketligi

1. 
   Do’stlaringiz bilan baham:

Соседние файлы в папке MUSTAQIL ISH

• #

  29.01.202279.13 Кб43CISCO PACKET DASTURIDA SODDA LOYIHA.pkt

• #
• #
• #

  29.01.20221.68 Mб31MS ACCESS DASTURIDA FORMALAR BILAN ISHLASH-Elboyev Baxtiyor.accdb

• #
• #
• #

Operatsion tizimlar va ularning turlari

Reja:

1. Operatsion muhit haqida tushuncha.
2. Operatsion tizim.
3. Operatsion tizimning turlari.

---

Operatsion muhit haqida tushuncha

Amaliy   dasturlarni   ishlab   chiqish   va   ular bajarilishini ta’minlaydigan vositalar majmuasi. Operatsion   muhit   operatsion   tizim,   dasturiy ta’minot, amaliy dasturlar interfeyslari, tarmoq xizmatlari,  ma’lumotlar  bazalari  va dasturlash tillaridan iborat.

Operatsion tizim

1. Kompyuter resurslarini   va   ma’lumotlarni muvofiqlashtiradigan va boshqaradigan dasturiy ta’minotning asosiy qismi yoki, dasturlarning bajarilishini boshqaradigan va tizimning resurslarini taqsimlash, rejalashtirish, kirish-chiqishni  va ma’lumotlarni  boshqararish kabi vazifalarni ta’minlaydigan dasturiy vosita. Garchand operatsion tizimlar ko‘proq dasturiy bo‘lsalar ham, biroq, qisman apparat vositalari qo‘llanishi ham mumkin. Operatsion tizimlarning asosiy vazifalariga:

• fayl tizimini  boshqarish  (yozish,  o‘zgartish, fayllardan nusxa ko‘chirish, erkin foydalanishni nazorat qilish);
• dasturlar bajarilishini  boshqarish  (protsessor vaqtini  taqsimlash,  dasturlarni  diskdan  tezkor xotiraga  yuklash,  yashirin  xavfli  ta’sirni  tutib olish va h.q.);
• xotirani boshqarish   (keshlash,   taqsimlash, ma’lumotlar butligi nazorati va h.k.);
• foydalanuvchi bilan muloqot  (klaviaturadan, sichqonchadan   buyruqlarni   o‘qish,   axborotni ekranga, printerga chiqarish va h.k.) kiradi.

Bundan   tashqari  operatsion  tizimlar,  kompyuterlarni turli rusumdagi tarmoqlardan – mahalliy  tarmoqlardan  global  koorporativ tarmoqlargacha, shu  jumladan,  Internet  tarog‘idan    erkin    foydalanishni    boshqaradi. Operatsion tizimga misollar – MS-DOS, Linux, UNIX, Windows, Solaris va boshqalar.

Keling ularning ayrimlariga qisqacha to’xtalib o’tsak:

MS-DOS operatsion (amaliy) tizimi

MS-DOS operatsion (amaliy) tizimi. Microsoft  korporatsiyasi tomonidan taklif  qilingan    operatsion    tizim.    MS-DOS    ning birinchi   rusumi   1981   yilda   paydo   bo‘lgan. Avvalambor, Microsoft kompaniyasi tomonidan IBM uchun ishlab chiqilgan MS-DOS, IBM – uyg‘un kompyuterlar uchun standart operatsion tizimdir.  MS-DOS 16-xonali  operatsion tizimi bo‘lib,  u ko‘pfoydalanuvchili  va ko‘pmasalali maromlarni  qo‘llab-quvvatlay   olmaydi. Operatsion  tizimning  muhim  xususiyatlaridan biri  mutaxassis  bo‘lmagan  foydalanuvchilarga amaliy   jarayonlarni  bajarishning  qulay shakllarini  taqdim  qilsa,  mutaxassislarga dasturiy ta’minotni  ishlash  uchun  yaxshi asos taqdim  qiladi.  MS-DOS  kataloglar  shajarasini tashkil  qiladi,  taraqqiy  etgan  buyruqlar  tiliga ega.  MS-DOS  amaliy  jarayonlar,  fayllar  va tashqi qurilmalar bilan samarali ishlay oladi.

Linux operatsion (amaliy) tizimi

Linux operatsion (amaliy) tizimi. O‘zagi Unix operatsion tizimi asosida ishlangan, tarmoq operatsion tizimi. Linux ilk bor 1991yili LiniusTorvalds tomonidan  chiqarilgan. Linuxning  muhim  xususiyatlaridan  biri  –  u bepul dasturiy ta’minot Fondi doirasida, GNU oshkora  litsenziyasiga  ko‘ra  bepul  tarqatiladi. Asosan, Internetda va intratarmoqlarda serverlar yaratish uchun qo‘llanadi.

UNIX operatsion (amaliy) tizimi

UNIX operatsion (amaliy) tizimi. Bell laboratoriyasi tomonidan yaratilgan tarmoq operatsion  tizimi.   Ilk  bor  UNIX  operatsion tizimi  Bell  Laboratory  tomonidan  1969  yili taklif  qilingan,  azaldan  tarmoqlarda  ishlatish uchun mo‘ljallangan edi. Hozirgi kunda UNIX, Si    tilida    yozilgan    ko‘pfoydalanuvchili   va ko‘pmasalali operatsion tizim. Tizimning bosh tarkibiy  qismi  bo‘lib  mikroo‘zak  hisoblanadi. Uning ichiga tarmoqlararo uzatishni boshqarish bayonnomasini/  bajaruvchi  modul joylashtirilgan.   UNIX   operatsion   tizimi   bir qancha ijobiy xislatlarga ega, ulardan birinchi navbatda quyidagilarni ko‘rsatish zarur:

• amaliy dasturlarni bir turdagi  kompyuterdan boshqa turdagisiga ko‘chirib o‘tkaza olish;
• ma’lumotlarni tarqoq    ishlovini    bajarish imkonini beradigan tarmoq xizmatlarining keng yig‘masi;
• bir vaqtning    o‘zida    turli    xildagi    fayl majmualarining mavjud bo‘lishi;
• yuz berayotgan  ishlov  jarayonlarini foydalanuvchilar tomonidan rejalash imkoni;
• RISC protsessorlari  bilan  yaxshi uyg‘unlashuvi;
• xar xil   ishlab chiqaruvchilar tomonidan  taqdim qilingan mahsulotlarni oson ishlatish;
• rivojlanish va kengayish uchun ochiqlik;

UNIX superkompyuterlari, ishchi-stansiyalar va maxsus shaxsiy kompyuterlarda keng ishlatiladi.

UNIXWare operatsion (amaliy) tizimi

UNIXWare operatsion (amaliy) tizimi. UNIX  operatsion  tizimining   Novell korporatsiyasi    tomonidan   ishlab chiqilgan rusumi.  UNIXWare  tizimi  birinchi  navbatda NetWare   tarmoqlarida  ishlatish  uchun  yaratilgan. Shu   bilan   birga,   bu   operatsion tizimining   muhitida   hududiy   tarmoqlarning bayonnomalari    ham   bajariladi.    UNIXWare oddiy grafik interfeysga ega. Bu 32-xonali tizim «ish   stoli»  deb  ataluvchi   muhitda   ishlaydi. UNIXWare  ko‘pmasalali,  ko‘pfoydalanuvchili, ko‘poqimli tizimdir.

Solaris operatsion (amaliy) tizimi

Solaris operatsion (amaliy) tizimi. SUN  Microsystems  korporatsiyasi  tomonidan taklif   qilingan   UNIX   operatsion   tizimining rusumi.   Solaris   simmetrik   multiprotsessorli ishlov bajaradi,  tasvirlar  bilan  ishlash vositalariga    ega,    ma’lumotlar    xavfsizligini ta’minlaydi.  Tizim  Internet  tarmog‘i,  elektron pochta,  shu jumladan,  nutqiy pochta, faksimil aloqa bilan o‘zaro ishlay oladi. Yuqori unum va masshtablanuvchilik xususiyatlariga ega.

Windows operatsion (amaliy) tizimi

Windows operatsion (amaliy) tizimi.  Microsoft   korporatsiyasi   tomonidan   shaxsiy kompyuterlar  uchun  taklif qilingan  operatsion tizimlar oilasi. Windows tizimi ko‘pmasalali va ko‘poqimli bo‘lib, qulay grafik interfeys bilan tavsiflanadi,   virtual   xotiraning   boshqaruvini taqdim  qiladi  va  ko‘pgina  tashqi  qurilmalarni qo‘llab-quvvatlaydi. Windowsni  ishlatib, foydalanuvchi    birdaniga   bir   necha   amaliy jarayonlar  bilan samarali  ishlash imkoniyatiga ega bo‘ladi.   Dunyoda   90%  ga  yaqin kompyuterlar Windows operatsion     tizimi boshqaruvida ishlaydi.

Windows 95 operatsion (amaliy) tizimi

Windows 95 operatsion (amaliy) tizimi. Windows  95  aloqa  va  muloqot  uchun  ishlab chiqilgan  birinchi  operatsion  tizimdir. Ilk bor 1995 yilning 24 avgustida chiqarilgan Microsoft korporatsiyasining   operatsion   tizimi,   amaliy tizimi.  Windows  95  o‘zining  imkoniyatlariga ko‘ra o‘zidan avvalgi Windows 3.1. operatsion tizimi,  amaliy tizimini  ancha  ortda  qoldirgan. Foydalanuvchining  yangi  interfeysiga qo‘shimcha  ravishda,  Windows  95  o‘z ichiga ko‘pgina  muhim  angitdan kiritilgan funksiyalarga ega. U, 32-xonali qo‘llanmalarni quvvatlaydi,  bu  esa,  maxsus  shu  operatsion tizim  uchun   yaratilgan   qo‘llanmalar   yanada tezroq  ishlashini  anglatadi.  Shu  bilan  birga, Windows   95,   Windows   va   DOSning   eski qo‘llanmalarini  bajara  oladi.  Windows  95da,  DOSdagi asosiy xotira 640K va fayl nomining uzunligi    8    belgi    bo‘lishi    kerakligi    kabi cheklovlar bekor qilingan.

Windows 98 operatsion (amaliy) tizim

Windows 98 operatsion (amaliy) tizim. Azalda, bu operatsion tizimni Memphis, so‘ngra Windows   97   deb   ataldi,   ammo   Microsoft kompaniyasi, operatsion tizim muddatida, 1997 yilda   tayyor    bo‘lmaganligi    sababli,    uning nomini o‘zgartirishga majbur bo‘lgan. Windows98 ko‘pgina yangi texnologiyalarni  quvvatlash imkonini  beradi, shu jumladan,  FAT32, AGP, MMX,  USB,  DVD  va  ACPI texnologiyalarni ham.  Uning  eng sezilarli  xossasi  bo‘lib,  veb- brauzer  (Internet  Explorer)ni  operatsion  tizim bilan   uyg‘unlashtiruvchi,    «Faol    ish    stoli» (Active Desktop) tushunchasi bo‘ladi.

Windows 2000 operatsion (amaliy) tizimi

Windows 2000 operatsion (amaliy) tizimi. Microsoft  Windows operatsion tizimlari safidagi   mahsulot,   Windows   NT   operatsion tizimi,   amaliy   tizimining   takomillashtirilgan rusumi.   Windows   2000ni   ko‘pincha   W2K shaklida belgilanadi. Windows 2000 operatsion tizimi, amaliy tizimining to‘rt rusumi bor:

  Professional – stoldagi va mobil tizimlar uchun operatsion    tizim.    Qo‘llanmalarni    ishlatish, Internet  bilan  ulanish,   fayllar,   printerlar   va tarmoq  resurslaridan  erkin  foydalanish  uchun  ishlatiladi.

  Server   –  veb-server   sifatida   ham,   mahalliy tarmoq serveri sifatida ham ishlatiladi.

  Advanced   Server   –   biznes-qo‘llanmalar   va elektron   tijorat   uchun   ishlatiladi. Windows 2000  Server           standart     rusumidan  yuqori masshtablanuvchanlik    va   erkin   foydalanish qulayligi bilan ajralib turadi.

Datacenter Server – yuqori tezlikda ishlaydigan, katta  hajmdagi   ma’lumotlarga   ishlov  berish talab  qilinadigan  kompyuter  tarmoqlarida foydalanish uchun yaratilgan.

Windows CE operatsion (amaliy) tizimi

Windows CE operatsion (amaliy) tizimi. Microsoft  Windows  operatsion  tizimi,  amaliy tizimining  mobil  PDA (personal digital assistants)ga   o‘xshash   kompyuterlar   uchun, qisqartirilgan rusumi, Windows CEning grafik interfeysi Windows 95ga o‘xshash.

Windows NT operatsion (amaliy) tizimi

Windows NT operatsion (amaliy) tizimi. Windows   New  Technology (Windows   ning yangi  texnologiyasi)  32-bitli  operatsion  tizim bo‘lib,   Microsoft    korporatsiyasi    tomonidan Windows 95 va MS-DOSlarning o‘rniga taklif qilingan. Windows NTning auditoriyasi, kuchli operatsion tizimga talabi bo‘lgan, foydalanuvchilarning   eng   qiziquvchan   10% qismidir.

Windows NTning asosiy ustunliklari quyidagilardir:

• funksional uyg‘unlik;
• mobillik;
• masshtablanuvchanlik;
• tizimning boshqarilishi;
• ochiq interfeys;
• sanoat standartlarini quvvatlash.

Windows    NT   ning   ikki   rusumi   mavjud: Windows    NT    Server,   tarmoqlarda    server sifatida    ishlash    uchun    va    Windows    NT Workstation alohida yoki mijoz ish stansiyalari uchun ishlangan.

Windows XP operatsion (amaliy) tizimi

Windows XP operatsion (amaliy) tizimi. Microsoft korporatsiyasi tomonidan  2001 yilda taqdim  qilingan  operatsion  tizim.  Microsoft, Windows  XPni  Windows  95  chiqarilgandan buyon eng muhim dasturiy mahsulot deb atadi. Windows   XP,  Windows   2000ning   o‘zagida qurilgan bo‘lib, yangi tashqi ifodaga va grafik interfeysga  ega.  Windowsning  avvalgi rusumlariga nisbatan o‘zaro yuqori barqarorlik va ishonchlilikni mujassamlashtirgan. Windows XPning    ikki    rusumi    mavjud:    Home    va Professional.  Microsoft  har  ikkala  rusumning mobilligiga katta e’tibor qaratdi, shu jumladan, qo‘shdi.   Simsiz   tarmoqlarga   ulanish   uchun “plugand-play” vositasini ham, Windows Xpda «XP» «eXPerience»ni anglatadi.

---

Adabiyotlar

1. Таненбаум Э. Современные операционные системы – СПб.: Изд. Питер, 2002.
2. Sattorov A Info’rmatika va axbo’ro’t texnologiyalari. To’shkent.”Oʻqituvchi”. 2002 y
3. Ahmedov A, Toyloqov N. Info’rmatika. To’shkent. “O’ʻzbekisto’n”. 2002 y
4. Леонтьев В.П. Новейшая энциклопедия персонального компьютера. –М: Изд. ОЛМА-ПРЕСС, 2003.
5. talaba.su

Windows XP (ishlab chiqishdagi kodli nomi — Whistler; ichki versiyasi — Windows NT 5.1) — Microsoft korporatsiyasining Windows NT oilasining operatsion tizimi. U 2001 yil 25-oktabrda chiqarilgan va Windows 2000 Professionalning rivojlanishi hisoblanadi. XP nomi ingliz tilidan olingan . experience («tajriba», «taassurotlar»^[1]). Rossiyalik foydalanuvchilarda «Xryusha»^[2][3][4] taxallusiga ega bo’ldi.

Oldingi server va mijoz versiyalarida taqdim etilgan Windows 2000 tizimidan farqli o’laroq, Windows XP faqat mijozlar tizimidir. Uning server hamkori Windows Server 2003 hisoblanadi. Windows Server 2003 Windows XP bilan bir xil kod asosida qurilgan bo’lsa ham, deyarli uning foydalanuvchi interfeysini meros qilib olgan bo’lsa ham, Windows Server 2003 NT 5.2 yadrosining yangi va qayta ishlangan versiyasidan foydalanadi; Keyinchalik paydo bo’lgan Windows XP Professional x64 Edition, Windows Server 2003 bilan bir xil yadroga ega edi va xuddi shunday xavfsizlik yangilanishlarini oldi, natijada ularning rivojlanishi xuddi shu tarzda o’tdi deb aytish mumkin edi. Windows XP butunlay yangi foydalanuvchi interfeysini oldi, bu Windows 95, 98, 2000 va Me kabi oldingi versiyalar bilan tanish bo’lganlardan sezilarli darajada farq qiladi. Keyinchalik Windows XP ko’p yillar davomida eng mashhur bo’lib kelmoqda. Tizimning past talablari va yangi va eski uskunalarni yaxshi qo’llab-quvvatlashi tufayli, u keng konfiguratsiyalarda yuqori darajadagi ishlashni ta’minladi. OT foydalanuvchi tomonidan katta qiziqish bilan qabul qilindi va uni Microsoft korporatsiyasining eng yaxshi mahsuloti deb hisoblash mumkin.

Net Applications veb-tahliliga ko’ra, Windows XP dunyoda Internetga kirish uchun eng ko’p ishlatiladigan operatsion tizim bo’lib, 2007-yilning yanvarida maksimal ulushi 76,1 foizni tashkil etdi. 2012-yil avgust oyidan beri Windows 7 Windows XP-ni ortda qoldirdi. 2015-yilning ikkinchi yarmida Windows XP Windows 8 va Windows 7dan keyin 11-12% ulush bilan uchinchi o’rinda turadi.^[5]. W3Schools statistikasiga ko’ra, Windows XP-ning ulushi 2018-yil may oyiga 0,3%^[6]. NetMarketShare ma’lumotlariga ko’ra, uning ulushi 2018-yil avgust oyiga 3.30% ni tashkil etadi.^[7]

Microsoft tomonidan Windows XP-ni qo’llab-quvvatlash 2014-yil 8-aprelda to’xtatildi.

Rivojlanish tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]

90-yillarning oxirida, keyinchalik Windows XP ga aylanadigan operatsion tizimning dastlabki rivojlanishi ikkita alohida mahsulotga qaratilgan edi: Windows 2000 ning vorisi deb aytilgan Odyssey va Windows NT arxitekturasidan foydalanadigan mijozlar uchun yo’naltirilgan Neptun.

Biroq, loyihalar juda shuhratparast edi. 2000-yil yanvar oyida, Windows 2000 ning rasmiy chiqarilishidan bir oz oldin, texnik yozuvchi Pol Terrott, Microsoft ko’pgina ishchilar sifatida Kanadadagi Britaniya Kolumbiya shtatidagi chang’i kurorti nomi bilan «Whistler» deb nomlangan yangi mahsulot foydasiga Neptun va Odisseyni ishlab chiqarishni to’xtatganini e’lon qildi. Microsoft Whistler-Blackcomb tog’-chang’i kurortida chang’ida yurdi. Whistlerning maqsadi — Windows va NT-ning yagona platformasi ostida iste’molchilarga ham, biznesga ham yo’naltirilgan Windows tarmoqlarini birlashtirish edi: Turrotning ta’kidlashicha, Windows Millenium Edition-dan o’chirilgan barcha funksiyalar shunchaki Neptun funksiyalari sifatida qayta belgilanganida Neptun «qora tuynuk» bo’lgan.. Va «Neptun» va «Odisseya» hali ham xuddi shu kod bazasiga asoslanganligi sababli, ularni bitta loyihaga birlashtirish maqsadga muvofiq edi. »

2000-yil 13-iyul kuni PDC-da, Microsoft Whistler 2001-yilning ikkinchi yarmida chiqarilishini e’lon qildi va shuningdek, dastlabki 2250 versiyani taqdim etdi. Anjuman Windows XP vizual stillari tizimining dastlabki versiyasini taqdim etdi.

2000-yil 31-oktabr kuni Microsoft Windows XP, 2296-ning birinchi beta-versiyasini chiqazdi. Keyinchalik Windows XP-da asta-sekin Internet Explorer 6, tugma va Ishga tushirish elementlari, Microsoft mahsulotlarini faollashtirish tizimi va Bliss ish stoli fonida taqdim etilgan xususiyatlar yaratiladi.

2001-yil 5-fevral kuni Microsoft rasman Whistler Windows XP deb nomlanishini e’lon qildi, bu erda XP «tajriba» degan ma’noni anglatadi.

Chiqishi[tahrir | manbasini tahrirlash]

2001-yil iyun oyida Microsoft Windows XP-ni Intel va boshqa kompyuter ishlab chiqaruvchilari bilan marketing va reklama qilish uchun kamida 1 milliard dollar sarflashni rejalashtirayotganini e’lon qildi. «Siz mumkin» kampaniyasining mavzusi platformaning umumiy imkoniyatlarini ta’kidlash uchun ishlab chiqilgan. Dastlab, Microsoft «Uchishga tayyor bo’ling» shiori bilan foydalanishni rejalashtirdi, ammo 2001-yil 11-sentabr hujumlaridan keyin sezgirlik tufayli bekor qilindi.

2001-yil 24-avgustda Windows XP Build 2600 chiqarildi. Tantanali Microsoft Redmond tadbirida RTM to’plamining nusxalari bir nechta yirik kompyuter ishlab chiqaruvchilarining vakillariga portfellarda topshirildi va ular bezatilgan vertolyotlarda uchib ketishdi. 2001-yil 24-sentabrdan boshlab ishlab chiqaruvchilar Windows XP bilan ishlaydigan qurilmalarni chiqarishi mumkin bo’lsa, XP 2001-yil 25-oktabrda chakana sotuvga chiqadi. Shu kuni Microsoft, shuningdek, Windows XP ikkita asosiy nashri — Professional va Home Edition-ning so’nggi chakana narxini ham e’lon qildi.

Tahririyat[tahrir | manbasini tahrirlash]

Windows XP quyidagi versiyalarda chiqarildi:

• Windows XP Professional biznes va tadbirkorlarga mo’ljallangan bo’lib , kompyuterning ish stoliga masofadan kirish, fayllarni shifrlash (shifrlangan fayl tizimidan foydalanish), markaziy kirishni boshqarish va ko’p protsessor tizimlarini qo’llab-quvvatlash kabi funksiyalarni o’z ichiga oladi.
• Windows XP Home Edition — uy sharoitida foydalanish uchun tizim. Professional nashrning arzon «kesilgan» versiyasi sifatida sotuvga chiqarilishi mumkin, ammo bir xil yadroga asoslangan.
• Windows XP Tablet PC Edition Professional Edition-ga asoslangan va planshet kompyuterlariga stilus ma’lumotlarini kiritish uchun optimallashtirilgan maxsus dasturlarni o’z ichiga oladi. Eng muhim xususiyat — bu qo’l bilan yozilgan matnlarni tushunish va grafik interfeysni ekranning aylanishiga moslashishi. Ushbu versiya faqat tegishli kompyuter bilan sotiladi.
• Windows XP Media Center Edition Professional Edition-ga asoslangan va maxsus multimedia dasturlarini o’z ichiga oladi. Odatda kompyuter televizor kartasi va masofadan boshqarish pulti bilan jihozlangan. Eng muhim xususiyat — soddalashtirilgan Windows boshqaruv tizimi tufayli televizorga ulanish va masofadan boshqarish pulti orqali kompyuterni boshqarish qobiliyati. Ushbu tizim shuningdek, VHF radio qabul qilish funksiyalarini ham o’z ichiga oladi.
• Windows XP ko’milgan — bu Windows XP Professional Edition-ga asoslangan ichki komponentli operatsion tizim va turli xil ichki tizimlarda foydalanish uchun mo’ljallangan: sanoat avtomatlashtirish tizimlari, bankomatlar, tibbiy asboblar, kassa apparatlari, o’yin mashinalari, VoIP komponentlari va boshqalar. p. O’rnatilgan Windows XP qo’shimcha funksiyalarni o’z ichiga oladi, jumladan yozishni himoya qilish filtri (EWF va FBWF), flesh-xotiradan yuklash, CD-ROM, tarmoq, o’z tizim qobig’idan foydalanish va hokazo. p.
• Windows ichiga o’rnatilgan POSReady 2009 — bu Windows XP-ga asoslangan, xizmat ko’rsatish punktlari uchun sozlangan va chakana savdo va xizmat ko’rsatish sohalarida optimallashtirilgan ixtisoslashtirilgan operatsion tizim. Ushbu platforma asosida siz bankomat, to’lov terminali, benzin stantsiyasi, kassa apparati va boshqalarni yaratishingiz mumkin. p. Bundan tashqari, Windows uchun ko’milgan xizmat nuqtasi texnologiya uchun POS-ni o’z ichiga oladi . Savdo dasturlarini jadal rivojlantirish va periferik uskunalarni qo’llab-quvvatlash uchun NET. Windows ichiga o’rnatilgan POSReady 2009-ni qo’llab-quvvatlash 2019-yil 9-aprelda to’xtatildi.
• XP Professional Windows Edition x64 uchun mo’ljallangan maxsus 64-bit versiyasini — protsessor texnologiyalar bilan AMD64 mashinalari haqida Opteron va Athlon 64 firmalari AMD va protsessor EM64T kompaniyasi Intel. Ushbu tizim boshqa ishlab chiqaruvchilarning protsessorlarini qo’llab-quvvatlamaydi va shuningdek Intel Itanium protsessorida ishlamaydi. Birinchi 64 bitli protsessorlar 2003 yilda paydo bo’lgan bo’lsa-da, Windows XP Professional x64 Edition faqat 2005 yil aprel oyida chiqarildi. Tizimning asosiy ustunligi — ko’p sonli tezkor ishlash (Long Integer va Double Float). Shunday qilib, ushbu tizim juda samarali, masalan, kino va uch o’lchovli animatsiya uchun maxsus effektlarni yaratish, shuningdek, texnik va ilmiy dasturlarni ishlab chiqish kabi sohalarda zarur bo’lgan suzuvchi nuqta raqamlari yordamida hisob-kitoblarni amalga oshirishda. Ushbu tizim aralash rejimni, ya’ni 32 va 64 bitli dasturlarning bir vaqtning o’zida ishlashini qo’llab-quvvatlaydi, ammo buning uchun barcha drayverlar 64 bitli ishlashda bo’lishi kerak. Bu shuni anglatadiki, 32 bitli dasturlarning aksariyati ushbu tizimda ishlashi mumkin. Faqatgina istisnolar bu kompyuter uskunalariga juda bog’liq bo’lgan dasturlar, masalan, antivirus va defragmentatorlar.
• Windows XP 64-bit Edition — Ushbu nashr maxsus IA-64 arxitekturasi va Itanium mikroprosessorlari bilan ish stantsiyalari uchun mo’ljallangan. Windows XP ning ushbu nashri 2005-yildan beri, HP Itanium mikroprotsessorlari bilan ish stantsiyalarini ishlab chiqarishni to’xtatgandan so’ng, endi rivojlanmayapti. Ushbu arxitekturani qo’llab-quvvatlash Windows operatsion tizimining server versiyalarida saqlanib qoldi. Ushbu versiya 2003-yil 28-martda 5.2.3790 versiyasi ostida chiqarildi. Qo’llab-quvvatlash 2006-yil 25-iyulda to’xtatildi. Qo’llab-quvvatlaydi: 16 Gb gacha tezkor xotira va 16 TB gacha virtual xotira.^[8][9]
• Windows XP Edition N — bu Windows Media Player va boshqa multimedia dasturlari bo’lmagan tizim. Ushbu versiyalar Windows XP-ni «yengillashtirishni» talab qilgan Yevropa Monopoliyaga qarshi Komissiyasining bosimi ostida yaratilgan. Hozirgi vaqtda ushbu tizim rivojlanayotgan mamlakatlar uchun mo’ljallangan. Agar so’ralsa, foydalanuvchi barcha yo’qolgan ilovalarni Microsoft veb-saytidan bepul yuklab olishi mumkin. Home va Professional versiyalarda ham mavjud.
• Windows XP Edition K — Koreyaga uchun mo’ljallangan versiya. Messenger yo’q. Home va Professional variantlari mavjud.
• Windows XP Edition KN bu Edition N va Edition K aralashmasi, ya’ni Messenger va multimedia dasturlari mavjud emas. Home va Professional ham mavjud.
• Windows XP Starter Edition — bu Home Edition-ning o’chirilgan versiyasi, shuningdek rivojlanayotgan davlatlar va moliyaviy jihatdan zaif mintaqalar uchun yuqori funktsional cheklangan versiya. Ushbu versiyada bir vaqtning o’zida faqat 3 ta dastur ishlashi mumkin va har bir dastur 3 tagacha deraza yaratishi mumkin. Tizimda tarmoq funksiyalari to’liq yo’q, yuqori piksellar sonini qo’llab-quvvatlanmaydi va 512 megabaytdan ortiq RAM yoki 120 gigabaytdan ortiq qattiq diskdan foydalanishga yo’l qo’yilmaydi. Tizim Intel Celeron yoki AMD Duron protsessorlarida ishlashi mumkin.
• Eski kompyuterlar uchun Windows asoslari — bu eski kompyuterlar uchun Microsoft Windows XP ko’milgan xizmat paketi 2-ning o’chirilgan versiyasi.

Windows 2000 bilan solishtirgandagi yangiliklari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Windows 2000 bilan solishtirganda Windows XP-ning eng sezilarli yaxshilanishlari:

• Grafik interfeysning yangi dizayni, shu jumladan yanada yumaloq shakllar va silliq rang o’tishlari; shuningdek qo’shimcha funktsional yaxshilanishlar (masalan, Windows Explorer- da slayd-shou sifatida papkani taqdim etish qobiliyati).
• Matnni tekislash uchun ClearType-ni qo’llab-quvvatlaydi, bu LCD displeylardagi matnni yaxshilaydi (sukut bo’yicha o’chirilgan).
• Bir foydalanuvchini ishga tushirishda qoldirib, bitta foydalanuvchining ishini vaqtincha to’xtatib, tizimga boshqa foydalanuvchi nomi bilan kirishga imkon beradigan foydalanuvchilarni tezda almashtirish qobiliyati.
• Muammolarni hal qilish uchun tajribali foydalanuvchilar va texniklarga Windows XP bilan ishlaydigan kompyuterga tarmoq orqali ulanishga imkon beradigan masofadan yordam berish xususiyati. Bunday holda, yordam beradigan foydalanuvchi ekran tarkibini ko’rishi, suhbatni davom ettirishi va (masofadan foydalanuvchining ruxsati bilan) nazoratni o’z qo’llariga olishi mumkin.
• Tizimni tiklash dasturi, tizimni avvalgi holatga qaytarish uchun mo’ljallangan (bu funksiya Windows ME-ga kiritilgan shunga o’xshash dasturni ishlab chiqish), shuningdek tizimni qayta tiklashning boshqa usullarini takomillashtirish. Shunday qilib, oxirgi muvaffaqiyatli konfiguratsiyani yuklashda oldingi drayverlar to’plami ham yuklanadi, bu ba’zi hollarda drayverlarni o’rnatish natijasida muammolar paydo bo’lganda tizimni osongina tiklashga imkon beradi; haydovchilarni orqaga qaytarish qobiliyati va boshqalar. d.
• Eski dasturlar va o’yinlar bilan moslashuv yaxshilandi. Maxsus muvofiqlik ustasi ma’lum bir dastur uchun oldingi OS versiyalaridan birini (Windows 95 bilan boshlangan) taqqoslashga imkon beradi. Biroq, muvofiqlik xususiyati Windows 2000 Service Pack 2-da mavjud.^[10]
• Miniatyurali terminal serverini tizimga kiritish tufayli ish stantsiyasiga masofadan kirish imkoniyati (faqat Professional nashrida).
• Buyruqlar satridan yanada takomillashtirilgan tizimni boshqarish funksiyalari.
• Windows Explorer raqamli foto formatlarini va audio fayllarni qo’llab-quvvatlaydi (MP3 fayllari uchun ID3 teglari kabi audio fayllar uchun metadata avtomatik namoyish etilishi).
• Windows XP tarkibiga Roxio tomonidan ishlab chiqilgan texnologiyalar kiradi, ular qo’shimcha dasturlarni o’rnatmasdan Explorer-dan to’g’ridan-to’g’ri CD yozib olish imkonini beradi va qayta yoziladigan CD-lar bilan ishlash disket yoki qattiq disklar bilan ishlashga o’xshaydi. Shuningdek, Media Player-ga audio disklarni yozib olish imkoniyati kiritilgan. Disk tasvirlari bilan ishlash xususiyatlari ta’minlanmaydi.
• Windows XP ZIP va CAB arxivlari bilan qo’shimcha dasturlarni o’rnatmasdan ishlashi mumkin. Ushbu turdagi arxivlar bilan ishlash Explorer-da oddiy papkalarda bo’lgani kabi mumkin, siz ularni yaratishingiz va yo’q qilishingiz, arxivga kiritishingiz, oddiy papkalar bilan ishlash kabi fayllarni qo’shishingiz / o’chirishingiz mumkin. Arxiv uchun parolni o’rnatish ham mumkin. Agar kerak bo’lsa, ushbu arxivlar bilan ishlash uchun har qanday uchinchi tomon dasturlarini tayinlashingiz mumkin.
• EFS quyi tizimidagi yaxshilanishlar, ular qayta tiklash agenti emas, lekin kalitlarni xavfsiz saqlash. Shifrlangan fayllar endi nafaqat o’chirilmaydi, balki nollarga yoziladi, bu ancha ishonchli. SP1-dan boshlab, DESX va 3-DES bilan bir qatorda AES algoritmidan (u odatdagidek ishlatiladi) foydalanish mumkin bo’ladi.
• Siz fayllar, papkalar va Internet manbalariga kirishni optimallashtirishingiz mumkin bo’lgan moslashtiriladigan asboblar paneli. Ularni ish stolining chetiga (yon panel kabi) yoki Vazifalar paneliga (aloqa shaklida) qo’yish kifoya.
• Yig’ilishlardan qisman foydalanish (eng.   Yonma-yon montaj, (SxS)).

Foydalanuvchining grafik interfeysi[tahrir | manbasini tahrirlash]

• Windows Explorer-da tanlov shaffof ko’k to’rtburchak tomonidan amalga oshiriladi.
• Ish stolidagi yorliqlardan soyaning tushishi.
• Yon panel, Explorer oynasida vazifalarni bajarishga qaratilgan («umumiy vazifalar»).
• Bir dasturning tugmalarini vazifalar panelidagi bitta tugmaga, turli xil ishlaydigan ilovalar soniga qarab guruhlash, bu sizga tez-tez “o’tish” kerakligini oldini olishga imkon beradi.
• Endi tasodifiy o’zgarishlarni oldini olish uchun vazifalar paneli va yordamchi panellarni qulflash mumkin.
• Yangi qo’shilgan dasturlarga tegishli bo’lgan Boshlash menyusidagi elementlarning ranglarni ajratib ko’rsatish.
• Menyu soyalarni pasaytiradi (Windows 2000 da, soya sichqoncha ko’rsatgichini tushiradi, ammo menyu elementlari emas).

Windows XP tizimning ishlashini ma’lum vizual effektlar bilan tahlil qiladi va ularning faollashishi yoki ishlamasligiga qarab, mumkin bo’lgan pasayish yoki ko’payishni hisobga oladi. Foydalanuvchilar shuningdek , konfiguratsiya dialog oynalari yordamida ushbu parametrlarni o’zgartirishi mumkin va siz ma’lum vizual effektlarning faolligini moslashuvchan tanlashingiz yoki tizimga ushbu boshqaruvni berishingiz yoki maksimal ishlash yoki eng yaxshi grafik interfeysni tanlashingiz mumkin.^[11]

Ba’zi effektlar, masalan, shaffoflik va boshqalar. ular samarali grafik quyi tizimni talab qiladi, eski video kartalardagi ishlash keskin pasayishi mumkin va Microsoft bu holatda ushbu xususiyatlarni o’chirib qo’yishni tavsiya qiladi.^[12]

Windows XP-da foydalanuvchining grafik interfeysini o’zgartirishga imkon beradigan Visual Styles paydo bo’ldi. Luna — bu grafik interfeysning yangi uslubi bo’lib, u XP bilan birga keladi va 64 megabaytdan ortiq tezkor xotiraga ega kompyuterlar uchun standart interfeys hisoblanadi. Boshqa vizual uslublardan foydalanish mumkin, ammo ular Microsoft raqamli imzosi bilan imzolanishi kerak (chunki ular tizimning ishlashida muhim ahamiyatga ega).

Ushbu cheklovni chetlab o’tish uchun ba’zi foydalanuvchilar UxTheme MultiPatcher kabi maxsus dasturlardan va ba’zan uxtheme.dll kutubxonasining o’zgartirilgan versiyasidan foydalanadilar (bu harakatlar EULA-ni buzadi).

Windows 2000 interfeysi uslubini (Luna-ga qaraganda 4 MB kam xotira ishlatadigan) takrorlaydigan «klassik» uslub, shuningdek uchinchi tomon ishlab chiqaruvchilari tomonidan yaratilgan ko’plab uslublar mavjud. Media Center versiyasi uchun Microsoft Windows XP-ning ushbu versiyasiga kiritilgan va XP-ning boshqa versiyalarida o’rnatilishi mumkin bo’lgan Royale «vizual uslubi» ni ishlab chiqdi.^[13]

Mac OS X operatsion tizimi uchun bepul belgilar to’plamini chiqaruvchi Iconfactory kompaniyasi tomonidan Windows XP uchun 100 dan ortiq belgilar yaratilgan.

Buyruqlar satrining interfeysi (CLI)[tahrir | manbasini tahrirlash]

Windows XP shuningdek, konsol tizim buyruqlarini boshqarish yoki MS-DOS paket fayllariga asoslangan «buyruq fayllari» (cmd kengaytmalari bilan) deb nomlangan tizim buyruqlarini boshqarish uchun cmd.exe buyruq satri interfeysi mavjud. Windows XP CLI sintaksisi integratsiyalashgan yordam tizimida yaxshi hujjatlashtirilgan (ntcmds.chm yordam fayli). Batafsil ma’lumotlar haqida mavjud buyruqlar va «имя команды» /? Haqida umumiy ma’lumot olish uchun buyruq satriga help qilish orqali olish mumkin «имя команды» /?. Buyruqlar satri interfeysi oynada ham, ekranning to’liq ko’rinishida ham mavjud (Alt tugmachasini bosib ularni almashtirish), afzal ko’rilgan ko’rinishni tegishli sozlash oynasida, shrift hajmi va turi kabi parametrlar bilan belgilash mumkin. d. Bu rejimda ishlash, foydalanuvchi (masalan, asosiy ↑ oldingi buyruq qaytadi va F7 kiritish ro’yxati buyruqlar bilan bir menyuni; F9, bu ro’yxatda Buyruq layn tomonidan qo’ng’iroq) avvalgi buyruq qo’ng’iroq mumkin, fayl nomlari va kataloglar (Tab ↹) avtomatik bajarilishini foydalanish va shuningdek jamoalar; sichqonchaning o’ng tugmachasi bilan bosilgan kontekst menyusi mavjud, shu qatorda clipboard bilan ishlash. Operatsion tizimni boshqarish bo’yicha ko’plab harakatlar CLI interfeysi yordamida bajarilishi mumkin. Eng muhim buyruqlar:

• net ost kommandalar, mahalliy foydalanuvchilar va guruhlar (net user /? va net localgroup /?), Akkaunt, birgalikda resurslari sizning kompyuteringizda (net share /?) va tarmoq (net view /?) va boshqalar. boshqarish imkonini beradi
• vazifalar tasklist /? ko’rish va boshqarish buyruqlari tasklist /? va taskkill /?
• cacls /? faylga ruxsatni boshqarish buyrug’i, fayllar va papkalarga kirish huquqlarini ko’rish va o’zgartirishga imkon beradi; Home Edition-da ruxsatlarni moslashuvchan ravishda o’zgartirishning yagona yo’li, chunki tegishli grafik vositalar faqat xavfsiz rejimda mavjud
• fayllarni va kataloglarni nusxalash, ko’chirish va yo’q qilish va hokazolarni bajarishga imkon beradigan MS-DOS buyruqlariga o’xshash buyruqlar. v.b.

Tizim talablari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Windows XP Home va Professional Edition operatsion tizimlariga talablar quyidagilardan iborat:^[14]

	Minimal (rasmiy)	Tanlangan
Protsessor	233 MGts	300 MGts yoki undan yuqori
Operativ xotira	64 MB (ba’zi xususiyatlar cheklangan bo’lishi mumkin)	128 MB yoki undan ko’p, 4 Gb gacha (Windows XP PAE-ni qo’llab-quvvatlamaganligi sababli)
Video adapter va monitor	Super VGA (800 × 600)
Qattiq diskdagi bo’sh joy	2,1 GB yoki undan ko’p
Optik drayvlar	CD-ROM	CD-ROM yoki DVD-ROM
Foydalanuvchi interfeysi qurilmalari	Klaviatura	Klaviatura va sichqoncha
Boshqa qurilmalar	Ovoz kartasi, karnaylar va / yoki naushniklar

Service Pack 2-ni o’rnatish uchun ushbu talablarga qo’shimcha ravishda, o’rnatish paytida sizda kamida 2 Gb bo’sh joy bo’lishi kerak. Va SP 3 uchun o’rnatish paytida 2,3 Gb qattiq disk talab qilinadi.^[15]

Xizmat paketlari va qo’llab-quvvatlash[tahrir | manbasini tahrirlash]

Microsoft vaqti-vaqti bilan aniqlangan muammolarni bartaraf etadigan va yangi xususiyatlarni qo’shadigan o’z operatsion tizimlarining xizmat paketlarini (SP) chiqargan. Jami uchta xizmat paketi chiqarildi. Windows XP SP3-ning so’nggi versiyasini rasmiy universal qo’llab-quvvatlash 2014 yil 8-aprelda , chiqarilganidan 12,5 yil o’tgach , tugadi.^[16] Ushbu qo’llab-quvvatlash davri Windows tarixidagi eng uzun davrlardan biri bo’lib, Windows 1.0x (16 yosh) va Windows 2.x (14 yosh) dan keyingisidir. To’lov evaziga qo’llab-quvvatlash yana 5 yilga uzaytirilishi mumkin.

Umumiy qo’llab-quvvatlashning tugallanishi faqat ish stantsiyalari uchun Windows XP-ning nashrlariga tegishli. Windows XP Embedded va Windows Embedded POSReady 2009-ni qo’llab-quvvatlash 2019-yilga qadar uzaytirildi. Windows ichiga o’rnatilgan POSReady 2009 mavjudligi bilan, Windows XP Home Edition va Professional foydalanuvchilari ro’yxatga olish kitobini tahrirlash orqali xavfsizlik yangilanishlarini olishlari mumkin edi, ammo Microsoft foydalanuvchilarni ushbu imkoniyatdan to’xtatdi, ammo ko’pchilik bu imkoniyatdan foydalandi.

2017 yil 13-may kuni Microsoft, Windows XP-ni 2014-yilda qo’llab-quvvatlash tugaganiga qaramay, Windows XP SP3 uchun KB4012598 yangilanishini chiqardi, bu EternalBlue zaifligidan foydalanishni oldini oladi.^{[17][18][19][20][21][22]}

2017-yil 13-iyunda Microsoft Windows XP va Server 2003 (KB4024323) uchun RPC protokolini amalga oshirishda zaiflik bilan bog’liq bo’lgan yana bir xavfsizlik yangilanishini e’lon qildi.^[23]

Windows XP-ni paketlarsiz[tahrir | manbasini tahrirlash]

O’rnatilgan xizmat paketlarisiz Windows XP-ni qo’llab-quvvatlash 2004 yil 30-sentabrda yakunlandi.^[24]

1-to’plam[tahrir | manbasini tahrirlash]

Windows XP Service Pack 1 (SP1) 2002 yil 9-sentabrda chiqarilgan. Eng muhim yangiliklar — bu USB 2.0-ni qo’llab-quvvatlash, Internetni ko’rib chiqish uchun odatiy dasturlarni tanlash, pochta, tezkor xabarlar, shuningdek Java virtual mashinasining turli xil dasturlari. EFS fayl tizimini shifrlash 256 bitli kalit bilan AES shifrlash algoritmidan foydalanishga imkon berdi. LBA- 48 qo’llab-quvvatlash sukut bo’yicha yoqilgan, bu operatsion tizimga 137 Gb dan oshiq qattiq disklar bilan ishlashga imkon beradi.

Service Pack 1a 2003-yil 3-fevralda chiqarilgan va Java Virtual Machine tizimdan olib tashlangan. Microsoft allaqachon SP1-ni o’rnatgan foydalanuvchilarga SP1a-ni o’rnatishni tavsiya etmaydi.

Windows XP 1 va 1a to’plamlarini qo’llab-quvvatlash 2006 yil 10-oktabrda yakunlandi.^[25]

2-to’plam[tahrir | manbasini tahrirlash]

Service Pack 2 (SP2) (Springboard deb nomlanadi) 2004 yil 6-avgustda chiqarilgan. SP2 Windows XP-da yangi funksiyalarni, jumladan yaxshilangan himoya devori qo’shildi ; O’rnatish ustasi va Bluetooth bilan Wi-Fi-ni qo’llab — quvvatlash va Internet Explorer 6- ning yaxshilanishi — masalan, qalqib chiquvchi oynalarni blokirovka qilish. Ushbu xizmat to’plami Windows XP xavfsizligida sezilarli o’zgarishlarni amalga oshirdi. Shunday qilib, Windows Xavfsizlik devori deb nomlangan va hozir sukut bo’yicha yaratilgan barcha ulanishlar uchun yoqilgan ichki xavfsizlik devori sezilarli o’zgarishlarga duch keldi. Xotiraning ilg’or himoyasi, xususan, NX-bit texnologiyasidan va boshqa bir qator texnik vositalardan foydalangan holda bufer toshib ketishining oldini olish uchun paydo bo’ldi. O’zgarishlar shuningdek xizmatlarga ham ta’sir qildi — telnet va xabar almashish xizmatlari sukut bo’yicha o’chirildi, cheklangan huquqlar bilan ishlaydigan bir qator xizmatlar va boshqalar. d.. Xavfsizlikdagi o’zgarishlar Outlook Express va Internet Explorer-ga ta’sir ko’rsatdi. Windows XP Service Pack 2 Xavfsizlik markazini o’z ichiga oladi, bu tizim xavfsizligini monitoring qilish va foydalanuvchiga antivirus va uning ma’lumotlar bazalarini o’rnatish yoki yangilash, o’rnatilgan yoki uchinchi tomon xavfsizlik devorini yoqish, operatsion tizimni yangilash yoki veb-brauzer sozlamalarini o’zgartirish orqali eslatib qo’yish orqali osonlashtiradi.. Uchinchi tomon antiviruslari va himoya devorlari bu API yordamida o’zaro ta’sir o’tkazish imkoniyatiga ega. Shuningdek, kompakt-disk qo’yish yoki flesh-kartalarni va shunga o’xshash qurilmalarni ulashda autorun xususiyatlari yaxshilandi.

Tizimni yuklashda tahririyat nomi bilan yozilgan taglavhalar yo’qoldi; Uyda va o’rnatilgan nashrlarda yuklab olish paneli Professional nashrda bo’lgani kabi, yashil va sariq ranglarni ko’k rangga o’zgartirdi.

Windows XP Service Pack 2-ni qo’llab-quvvatlash 2010 yil 13-iyulda yakunlandi.^[26][27]

3-to’plam[tahrir | manbasini tahrirlash]

2007-yil avgust oyining boshida Microsoft cheklangan beta-sinovchilar guruhida SP3 beta-sinovni^[28] boshladi. Beta-versiya faqat tanlanganlarga o’tkazilishiga qaramasdan, uning tarqalishi » peer- to- peer» tarmoqlarida paydo bo’ldi. 2007-yil 12-dekabrdan boshlab RC1 SP3 versiyasi hamma uchun yuklab olinishi va sinovdan o’tkazilishi mumkin.^[29]

Service Pack 3-ning so’nggi versiyasi 2008-yil 21-aprelda chiqarilgan, ammo faqat original uskunalar ishlab chiqaruvchilari va MSDN va TechNet abonentlari kabi biznes mijozlari uchun. Boshqa foydalanuvchilar 6-may kuni uchinchi xizmat paketini olishdi.

Paketni faqat Service Pack 1 (SP1) yoki Service Pack 2 (SP2) ustiga o’rnatishingiz mumkin va faqat 32 bitli versiya uchun mavjud.^[30]

Bu Windows XP Service Pack 2-dan keyin chiqarilgan barcha yangilanishlarni, shuningdek, bir qator yangi narsalarni o’z ichiga oladi. Ular orasida, Tarmoq Kirish himoyasi (vazifasi Tarmoq Kirish himoyasi) va qarz yangi modeli, aktivlashtirish Windows Vista, qo’shimcha ravishda, deb atalmish takomillashtirilgan ochish xususiyati bor edi routerlar «qora tuynuklar» va boshqalar -.

2008-yil 1-iyul kuni Microsoft Windows XP SP2-ni o’z etkazib beruvchilariga sotishni to’xtatdi.^[31] 2010-yil o’rtalarigacha Windows XP SP3 OEM va BOX jo’natmalarida ta’minlangan^[31], Windows Vista Business uchun bepul pasaytirilishi mumkin va Get Genuine Kit Windows XP SP3-da o’rnatilgan pirat dasturlarni litsenziyalash uchun mavjud. korporativ litsenziyalash paketini Get Haqiqiy Solution Windows XP.

Windows XP Service Pack 3 qo’shimcha ravishda Windows 7 Windows XP rejimining qo’shimcha qismi sifatida tarqatiladi.^[32][33]

Norasmiy yangilash to’plami[tahrir | manbasini tahrirlash]

2014-yilda qo’llab-quvvatlash tugaganidan so’ng, ishqibozlar XP uchun POSReady-ga asoslangan Service Pack 4-ni yaratdilar.^[34] Ushbu versiya norasmiy bo’lib, litsenziya shartnomasini buzadi, chunki yangilanishlar dastlab Windows XP (POSReady) ning boshqa versiyasi uchun ishlab chiqilgan.

Tanqid[tahrir | manbasini tahrirlash]

Eskirgan kompyuterlarda Windows Vista va hatto Windows 7- ning ba’zi afzalliklariga qaramay, foydalanuvchilar buni juda qadrlashadi, Windows XP (SP1, SP2, SP3) xarakterli kamchilikka ega: o’rnatish paytida foydalanuvchidan ma’mur huquqlari bilan hisob yaratish so’raladi., bu tizimning potentsial zaifligiga olib keladi. Hisobni cheklangan huquqlardan foydalanish mumkin bo’lishiga qaramay, ko’p foydalanuvchilar turli xil sabablarga ko’ra bu usuldan foydalanmaydilar (bilmaslik yoki ba’zi dasturlar administrator huquqisiz barqaror ishlashdan bosh tortganligi sababli). Eng zaif dasturlarni (masalan, brauzer) huquqlarini pasaytirilgan holda ishlatish mumkin^[35]. Keyingi versiyalarda (Windows Vista va Windows 7 va undan keyingi versiyalarida), tizimning virus hujumlariga nisbatan zaifligi muammosi qisman Foydalanuvchi hisobini boshqarish komponenti tomonidan hal qilindi, bu erda tizim imtiyozning kuchayishini aniq talab qilgan. Shuningdek, «Windows XP-ning xavfsizligi kamligi» haqidagi gaplar Vista chiqqandan beri antiviruslarning rivojlanishi va evristik qobiliyatlari tufayli kamroq ahamiyatga ega.

Qarang shuningdek[tahrir | manbasini tahrirlash]

• Windows XP Professional x64 Edition
• Tiniqlik

Izohlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Adabiyotlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

• Вуди Леонард.. Microsoft Windows XP SP2 для «чайников». Полный справочник, 2-е изд, М.: Диалектика, 2007. ISBN 0-7645-7463-9. 
• Пол Мак-Федрис.. Microsoft Windows XP SP2. Полное руководство. М.: Вильямс, 2006. ISBN 0-672-32833-X. 
• Проффит Брайан.. Windows XP. Самоучитель. М.: КУДИЦ-ПРЕСС, 2006. ISBN 5-91136-021-7. 

Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

• Windows XP — ma’lumotnoma

operatsion tizim, boshqa barcha vazifalar bilan bir qatorda, uning asosiy maqsadi bajarish — ma’lumotlarning aniq tuzilishi ishini tashkil qilish. Bu maqsadlar uchun, fayl tizimi ishlatiladi. Agar fayl tizimi va nima bo’lishi mumkin, shuningdek, keyinchalik taqdim etiladi haqida boshqa ma’lumotlar nima.

umumiy tavsifi

Fayl tizimi moslashish, saqlash va ommaviy axborot vositalarining xabarlari, foydalanuvchilar va bu axborot dasturini berish o’chirish, shuningdek, uning xavfsiz foydalanishni ta’minlash uchun mas’ul bo’lgan operatsion tizimi, bir qismidir. Bundan tashqari, u apparat yoki dasturiy ta’minot taqdirda ma’lumotlarni qayta tiklash foydali bo’ladi. Shuning uchun muhim fayl tizimi. Nima, bir fayl tizimi va nima bo’lishi mumkin? bir necha turlari bor:

— qattiq disklar, tasodifiy kirish bilan, ya’ni qurilmalar uchun;

— bantlar uchun, ketma-ket qurilmasi, ya’ni;

— optik ma’lumotlar tashuvchilar uchun;

— virtual tizimlari;

— Tarmoq sistemy.5

fayl tizimini mantiqiy saqlash birligi bir fayl bo’lgani kabi, ma’lum bir nomga ega ma’lumotlarni buyurdi to’plamidir. shunday qilib, dasturlar, rasmlar, matnlar, musiqa, videolar, shuningdek haydovchilar, kutubxonalar, va: fayl shaklida taqdim operatsion tizimi tomonidan ishlatiladigan barcha ma’lumotlar. Har bir bunday element nomi, turi, kengaytmasi, sifatlari va hajmi bor. Shunday qilib, endi siz bilasiz nima fayl. Fayl tizimi, bunday elementlar majmui bo’lib, usullari ular bilan ishlash. Bu ishlatiladi va nima tamoyillari, uni amalga oshirish uchun qaysi shaklda qarab, biz fayl tizimi bir necha turdagi ajratish mumkin.

dasturiy yondashuv

Shunday qilib, biz fayl tizimi ko’rib bo’lsa, (ya’ni va qanday u bilan ishlash uchun), bu tizim va alohida qo’llash bilan bir black beradi bir switch fayl tizimi, bor yuqori darajada ko’p darajali tuzilishi ekanligini ta’kidlash kerak. Bu keyingi darajasini ko’rgan bir shaklda fayllar uchun so’rovlarni o’zgartiradi — haydovchilar. Ular esa, o’z navbatida, kerakli ma’lumotlarni saqlash muayyan qurilma haydovchilar, qarang.

fayl tizimi uchun mijoz-server amalda ishlash talablar juda yuqori. Zamonaviy tizimlari samarali foydalanish, ruxsatsiz kirish qarshi media ma’lumotlar muhofaza, axborot yaxlitligini saqlab qolish katta hajmi uchun qo’llab-quvvatlash uchun mo’ljallangan.

FAT fayl tizimi

Bu turdagi Bill Geyts va Mark McDonald tomonidan 1977 yilda ishlab chiqilgan. Dastlab, u operatsion tizim 86-DOS yilda ishlatilgan. Biz bir FAT fayl tizimi, u dastlab u qattiq disk qo’llab-quvvatlash imkoniyatiga ega emas edi, va 1 megabayt qadar egiluvchan axborot vositalari bilan faqat ishlagan ta’kidlash joizki, nima haqida gapirish bo’lsa. Endi bu cheklash ahamiyatsiz, lekin bu fayl tizimi 1.0 yoki undan keyingi Microsoft MS-DOS uchun «Microsoft» tomonidan ishlatiladi. FAT fayl nomlari bo’yicha muayyan shartnomalar ishlatiladi:

— U fazoga va maxsus ob’ektlar tashqari, har qanday ASCII ishtirok mumkin nomi boshida bir harf yoki raqamli bo’lishi va lozim;

— nomi bir muddatdan keyin, ko’pi 8 belgi bo’lishi kerak, va kengaytirish yanada uch harfdan iborat ko’rsatadi;

— fayl nomlari har qanday ishni bo’lishi mumkin, u farq qilmaydi va saqlanmaydi.

dastlab FAT bitta-foydalanuvchi operatsion tizimi DOS uchun mo’ljallangan edi, chunki, u egasi yoki foydalanishga ruxsat to’g’risidagi ma’lumotlarni saqlash uchun bermadi. Ayni paytda, fayl tizimi o’zgaruvchan darajalilardan, eng kuchli tarqalgan, eng tomonidan qo’llab-quvvatlanadigan , zamonaviy operatsion tizimlar. Uning universalligi imkon hajmi, turli xil operatsion tizimlar tomonidan qayta ishlanmoqda uni ishlatish uchun qiladi. Bu kompyuter noto’g’ri yopish zarar fayllarni oldini olmaydi oddiy fayl tizimi hisoblanadi. shu asosda ishlayotgan operatsion tizimining bir qismi sifatida, fayllar strukturasini tekshirish va tafovut rostlash maxsus vositalari bor.

NTFS fayl tizimi

u buning uchun maxsus mo’ljallangan edi, bu fayl tizimi eng, operatsion tizimi Windows NT bilan ishlash uchun afzal etiladi. OS yilda NTFS va HPFS hajmi uchun FAT bir ovoz balandligini o’zgartiradi yordam dasturi aylantirish kiritilgan. Biz NTFS fayl tizimi nima haqida gapirish bo’lsa, u ancha ma’lum katalog va fayllar uchun kirish nazorat qilish qobiliyatini oshirish ta’kidlash joizki, POSIX standarti talablarini qo’llab-quvvatlash, jadal fayl siqish vositalari, xato chidamlilik amalga sifatlari ko’p qo’yish. Bu fayl tizimi VFAT bilan bir xil tarzda hosil qisqa nomi bilan, 255 belgigacha uzoq fayl nomlarini foydalanishingiz mumkin. nima NTFS fayl tizimi tahlil, u disk yaxshi bo’ladi va katalog tuzilishi ta’sir qilmaydi, shuning uchun, operatsion tizim xatosi bo’lsa o’zini qayta yaratish qodir ekanini qayd etish lozim.

NTFS xususiyatlari

bir NTFS hajmi bo’yicha, har bir fayl MFT bir rekord tomonidan taqdim etiladi. jadvalning birinchi 16 yozuvlari qo’shimcha ma’lumotlarni saqlash uchun fayl tizimi bilan himoyalangan. Fayl jadvalda o’zi erta rekord ta’riflaydi. birinchi yozuvni qirg’in bilan ilk boshlanish asosiy jadvalga bilan bir xil bo’ladi MFT, bir ko’zgu topish uchun ikkinchi o’qiladi. diskda mantiqiy markazida yuklash fayl nusxasini joylashtirilgan. Uchinchi jadvali usulidan ma’lumot qutqarish uchun ishlatiladi log fayl hisoblanadi. XVII va keyingi yozuvlar faylida stol qattiq diskda mavjud fayllar va kataloglar haqida ma’lumotlar mavjud.

jurnal fayllari yaratish, shuningdek katalog tuzilishini ta’sir har qanday buyruqlar bilan vakili qilinayotgan ishlash, shu jumladan, tuzilishi hajmini o’zgartirish xususiyatlari to’liq majmuini o’z ichiga oladi. bir tizim xatosi natijasida NTFS tiklash uchun jurnal. ildiz katalogga uchun kirish ildiz joylashgan katalogda joylashgan katalog va fayllar ro’yxatini o’z ichiga oladi.

EFS xususiyatlari

bir qattiq diskda ma’lumotlarni shifrlangan shaklda saqlanishi mumkin qilurmiz Windows komponent Fayl tizimi (EFS) bo’ladi shifrlash. Shifrlash faqat operatsion tizimi taklif eng kuchli himoya, aylandi. Bu holda, foydalanuvchi uchun shifrlash u papka yoki fayl xususiyatlari faqat bir katagiga talab qiladi, juda oddiy harakat emas. Siz bu fayllarni o’qishingiz mumkin kim tanlashingiz mumkin. Fayl yopilganda shifrlash sodir bo’ladi, va ular kirganingizda, u avtomatik ravishda foydalanish uchun tayyor bo’ladi.

RAW xususiyatlari

ma’lumotlarni saqlash uchun qurilmalar, nafaqat jismonan, balki mantiqan, zarar uchun ko’pincha zaif bo’lgan eng zaif komponentlar bor. Boshqalar ba’zi hal borida ma’lum bir apparat muammolar, halokatli bo’lishi mumkin. Ba’zan bir foydalanuvchi savol: «Agar RAW fayl tizimi nima?»

Ma’lumki, bir qattiq diskda yoki fleshkaga yozib uchun ma’lumot saqlash qurilmasi fs bo’lishi kerak bo’ladi. eng keng tarqalgan FAT va NTFS bor. Va hatto bir RAW fayl tizimi, biz, odatda, uni tasavvur qiladi. Aslida, bir mantiqiy xato allaqachon o’rnatilgan tizim, ya’ni, Windows uchun o’zining haqiqiy yo’qligi hisoblanadi. Eng tez-tez RAW fayl tizimi tuzilishi vayron bilan bog’liq. Shundan so’ng, OS faqat bermaydi kirish inkor ma’lumotlarga, lekin uskunalar texnik ma’lumotlarni ko’rishingiz emas.

UDF xususiyatlari

Universal Disk Format (UDF) CDFS o’rnini va DVD-ROM qurilmalari qo’llab-quvvatlash uchun mo’ljallangan. Biz nima haqida gapirish bo’lsa UDF fayl tizimi, u eski versiyalari yangi amalga oshirish hisoblanadi optik disklar, bir talablariga javob beradigan Xalqaro standartlashtirish tashkiloti. Bu ba’zi xususiyatlari bilan xarakterlanadi:

— fayl nomi uzunligi 255 belgigacha bo’lishi mumkin;

— pastki va yuqori bo’lishi mumkin nomini ro’yxatdan;

— maksimal yo’l uzunligi 1023 belgidir.

Windows XP bilan boshlab, bu fayl tizimi o’qish va yozish qo’llab-quvvatlaydi.

Agar fayl tizimi exFAT nima

Bu fayl tizimi Windows va Linux, shu jumladan, turli xil operatsion tizimlar, yugurib turli kompyuter bilan ishlashda qo’llash kutilmoqda fleshka uchun ishlatiladi. o’z fayl tizimi ishlaydi har biri OS olingan ma’lumotlar bilan ishlashga qodir bo’lgan, chunki u exFAT, ikki o’rtasidagi «ko’prik» bo’lgan edi. Nima va u qanday ishlaydi, u amalda allaqachon aniq bo’ladi.

topilmalar

Yuqorida tushunib kabi, har bir operatsion tizimida muayyan fayl tizimlari foydalanadi. Ular jismoniy axborot vositalari to’g’risidagi ma’lumotlar buyurdi tuzilmalari saqlash uchun mo’ljallangan. Agar to’satdan kompyuter foydalanish paytida bo’lsa, savol tug’iladi, nima, yakuniy fayl tizimi bu sizga oldida ommaviy axborot vositalari ustidan ma’lum bir faylni ko’chirib olish uchun harakat, u ruxsat hajmini cheksiz xabar qilinganidek, deb ancha mumkin. Agar ma’lumotlar uzatish bilan muammolarga duch emas, maqbul hisoblanadi, nima, bir fayl hajmi fayl tizimi lavozimiga bilish kerak, shuning uchun.

Operatsion tizimlar
Umumiy xususiyatlar
Jarayonlarni boshqarish Uzilishlar Xotirani boshqarish Fayl tizimi Qurilma drayverlari Tarmoq Xavfsizlik I / O

An operatsion tizim (OS) tizim dasturlari bu boshqaradi kompyuter texnikasi, dasturiy ta’minot resurslar va umumiydir xizmatlar uchun kompyuter dasturlari.

Vaqtni taqsimlash operatsion tizimlar topshiriqlar jadvalini tizimdan samarali foydalanish uchun va shuningdek xarajatlarni taqsimlash uchun buxgalteriya dasturini o’z ichiga olishi mumkin protsessor vaqti, ommaviy saqlash, matbaa va boshqa manbalar.

Kabi apparat funktsiyalari uchun kirish va chiqish va xotira ajratish, operatsion tizim dasturlar va kompyuter texnikasi o’rtasida vositachi vazifasini bajaradi,^[1][2] dastur kodi odatda to’g’ridan-to’g’ri apparat tomonidan bajariladi va tez-tez bajariladi tizim qo’ng’iroqlari yoki OS funktsiyasiga uzilib qoldi u bilan. Operatsion tizimlar kompyuterni o’z ichiga olgan ko’plab qurilmalarda mavjud — uyali telefonlar va video o’yin pristavkalari veb-serverlar va superkompyuterlar.

Dominant ish stoli operatsion tizimi Microsoft Windows bozor ulushi 76,45% atrofida. macOS tomonidan Apple Inc. ikkinchi o’rinda (17,72%), navlari esa Linux birgalikda uchinchi o’rinda (1,73%).^[3] In mobil sektor (shu jumladan smartfonlar va planshetlar ), Android-lar ulushi 2020 yilda 72% gacha.^[4] 2016 yilning uchinchi choragidagi ma’lumotlarga ko’ra, Android-ning smartfonlardagi ulushi 87,5 foizni tashkil etadi va o’sish sur’ati yiliga 10,3 foizni tashkil qiladi, undan keyin Apple-ning ulushi iOS bozor ulushi yiliga 5,2 foizga pasayishi bilan 12,1 foizni, boshqa operatsion tizimlar esa atigi 0,3 foizni tashkil etadi.^[5] Linux tarqatish server va superkompyuter sektorlarida dominant hisoblanadi. Operatsion tizimlarning boshqa ixtisoslashgan sinflari, masalan ko’milgan va real vaqt tizimlari ko’plab dasturlar uchun mavjud.

Operatsion tizimlarning turlari

Bitta vazifali va ko’p vazifali

Bitta vazifali tizim bir vaqtning o’zida faqat bitta dasturni ishga tushirishi mumkin, a ko’p vazifalar operatsion tizim bir nechta dasturlarning ishlashiga imkon beradi bir vaqtda. Bunga erishiladi vaqtni taqsimlash, bu erda mavjud protsessor vaqti bir nechta jarayonlar o’rtasida bo’linadi. Ushbu jarayonlar har birida qayta-qayta to’xtatiladi vaqt bo’laklari operatsion tizimning vazifalarni rejalashtirish quyi tizimi tomonidan. Ko’p vazifalarni bajarish oldindan va kooperativ turlarida ifodalanishi mumkin. Yilda oldini oluvchi ko’p vazifali, operatsion tizim Markaziy protsessor vaqtni va dasturlarning har biriga bo’sh joy ajratadi. Unixga o’xshash kabi operatsion tizimlar Solaris va Linux — shuningdek, Unix-ga o’xshash bo’lmagan narsalar, masalan AmigaOS — ko’p vazifalarni bajarishga yordam berish. Hamkorlikda ko’p vazifalarni bajarish har bir jarayonga tayanib, boshqa jarayonlarga belgilangan tartibda vaqt ajratish orqali amalga oshiriladi. 16-bit Microsoft Windows versiyalarida kooperativ ko’p vazifalar qo’llanilgan; 32-bit Windows NT va Win9x versiyalarida ko’p vazifalarni bajarishdan oldin foydalanilgan.

Yagona va ko’p foydalanuvchi

Bitta foydalanuvchi operatsion tizimlarida foydalanuvchilarni ajratib ko’rsatish uchun imkoniyatlar mavjud emas, lekin bir nechta dasturlarning tandemda ishlashiga imkon berishi mumkin.^[6] A ko’p foydalanuvchi operatsion tizim bir nechta foydalanuvchiga tegishli bo’lgan disk maydoni kabi jarayonlar va resurslarni aniqlaydigan vositalar bilan ko’p vazifalarni bajarishning asosiy kontseptsiyasini kengaytiradi va tizim bir vaqtning o’zida bir nechta foydalanuvchiga tizim bilan o’zaro aloqada bo’lishiga imkon beradi. Vaqtni taqsimlash operatsion tizimlari tizimdan samarali foydalanish bo’yicha vazifalarni rejalashtiradi, shuningdek, protsessor vaqtini, ommaviy saqlashni, bosib chiqarishni va boshqa resurslarni bir nechta foydalanuvchilarga sarflash uchun xarajatlarni taqsimlash uchun buxgalteriya dasturini o’z ichiga olishi mumkin.

Tarqatilgan

A tarqatilgan operatsion tizim aniq bir guruhni boshqaradi, tarmoqqa ulangan kompyuterlar va ularni barcha hisoblashlar kabi yagona kompyuterga o’xshatadi tarqatildi (tarkibiy kompyuterlar orasida bo’lingan).^[7]

Shablon

Taqsimlangan va bulutli hisoblash operatsion tizimning konteksti, jozibali bitta yaratishni nazarda tutadi virtual mashina tasviri mehmon operatsion tizimi sifatida, keyin uni bir nechta ishlaydigan vosita sifatida saqlang virtual mashinalar. Texnika ikkalasida ham qo’llaniladi virtualizatsiya va bulutli hisoblash boshqaruvi va katta server omborlarida keng tarqalgan.^[8]

O’rnatilgan

O’rnatilgan operatsion tizimlar da foydalanish uchun mo’ljallangan o’rnatilgan kompyuter tizimlari. Ular kamroq avtonomiyaga ega bo’lgan kichik mashinalarda ishlashga mo’ljallangan (masalan, PDA). Ular juda ixcham va dizayni bo’yicha juda samarali va cheklangan miqdordagi resurslar bilan ishlashga qodir. Windows CE va Minix 3 o’rnatilgan operatsion tizimlarning ba’zi bir misollari.

Haqiqiy vaqt

A real vaqtda operatsion tizim ishlov berishni kafolatlaydigan operatsion tizimdir voqealar yoki ma’lum bir vaqtdagi ma’lumotlar. Haqiqiy vaqtda ishlaydigan operatsion tizim bir yoki ko’p vazifali bo’lishi mumkin, ammo ko’p vazifalarni bajarishda u maxsus rejalashtirish algoritmlaridan foydalanadi, shunday qilib deterministik xulq-atvorning tabiatiga erishiladi. Bunday hodisalarga asoslangan tizim vazifalarni o’z ustuvorliklari yoki tashqi voqealar asosida almashtiradi, vaqtni taqsimlovchi operatsion tizimlar vazifalarni soatga qarab almashtiradi uzilishlar.

Kutubxona

Kutubxona operatsion tizimi — bu odatdagi operatsion tizim tomonidan ta’minlanadigan xizmatlar, masalan, tarmoq yaratish kutubxonalar va qurish uchun dastur va konfiguratsiya kodi bilan tuzilgan unikernel: ixtisoslashgan, bitta manzil maydoni, bulutli yoki ichki muhitga joylashtirilishi mumkin bo’lgan mashina tasviri.

Tarix

Dastlabki kompyuterlar kalkulyator kabi bir qator vazifalarni bajarish uchun qurilgan. Kabi operatsion tizimning asosiy xususiyatlari 1950-yillarda ishlab chiqilgan doimiy monitor ishlov berishni tezlashtirish uchun avtomatik ravishda ketma-ket turli xil dasturlarni ishga tushiradigan funktsiyalar. Operatsion tizimlar 1960 yillarning boshlariga qadar zamonaviy va murakkab shakllarida mavjud emas edi.^[9] Foydalanish imkoniyatini beruvchi apparat xususiyatlari qo’shildi ish vaqti kutubxonalari, uzilishlar va parallel ishlov berish. Qachon shaxsiy kompyuterlar 1980-yillarda ommalashib ketdi, operatsion tizimlar ular uchun kontseptsiyasi jihatidan kattaroq kompyuterlarda ishlatilgandek yaratilgan.

1940-yillarda eng qadimgi elektron raqamli tizimlarda operatsion tizimlar bo’lmagan. Ushbu davrdagi elektron tizimlar mexanik kalitlarning qatorlarida yoki o’tish simlari yordamida dasturlashtirilgan elektr plitalari. Bular, masalan, harbiylar uchun ballistik jadvallarni yaratadigan yoki perforator qog’oz kartalardagi ma’lumotlardan ish haqi cheklarini bosib chiqarishni boshqaradigan maxsus tizimlar edi. Dasturlashtiriladigan umumiy maqsadli kompyuterlar ixtiro qilingandan so’ng, mashina tillari (zımba qog’ozli lentadagi 0 va 1 ikkilik raqamlarining satrlaridan iborat) kiritildi (Stern, 1981).^{[to’liq iqtibos kerak ]}

1950 yillarning boshlarida kompyuter bir vaqtning o’zida bitta dasturni bajarishi mumkin edi. Har bir foydalanuvchi cheklangan muddat davomida kompyuterdan yakka o’zi foydalangan va belgilangan vaqtda o’z dasturlari va zımbalama qog’ozli kartalardagi ma’lumotlari bilan kelishgan yoki perforator. Dastur mashinaga yuklanar edi va mashina dastur tugaguniga qadar yoki tugaguniga qadar ishlaydi qulab tushdi. Dasturlarni odatda almashtirish tugmachalari va panel chiroqlari yordamida old panel orqali disk raskadrovka qilish mumkin. Aytishlaricha Alan Turing erta bunga usta edi Manchester Mark 1 va u allaqachon operatsion tizimning ibtidoiy kontseptsiyasini printsiplaridan kelib chiqqan edi universal Turing mashinasi.^[9]

Keyinchalik mashinalar dasturlarning kutubxonalari bilan ta’minlandi, ular foydalanuvchi dasturiga kirish va chiqish kabi operatsiyalarda yordam beradigan dastur bilan bog’lanadi kompilyatsiya qilish (odam tomonidan o’qiladigan kompyuter kodini yaratish ramziy kod ). Bu zamonaviy operatsion tizimning genezisi edi. Biroq, mashinalar hali ham bir vaqtning o’zida bitta ishni bajarishadi. Angliyadagi Kembrij universitetida ish navbatida bir vaqtning o’zida yuvinish liniyasi (kiyim chizig’i) bo’lib, uning ustuvorligini ko’rsatadigan lentalar turli xil rangdagi kiyim-kechaklar bilan osilgan edi.^{[iqtibos kerak ]}

Yaxshilash edi Atlas rahbari. Manchester bilan tanishtirilgan Atlas 1962 yilda u ko’pchilik tomonidan taniqli birinchi zamonaviy operatsion tizim deb hisoblanadi.^[10] Brinch Xansen buni «operatsion tizimlar tarixidagi eng muhim yutuq» deb ta’rifladi.^[11]

Asosiy kadrlar

1950-yillarda operatsion tizimlar sohasida ko’plab asosiy xususiyatlar kashf etildi asosiy kompyuterlar, shu jumladan partiyani qayta ishlash, kirish / chiqish xalaqit berib, buferlash, ko’p vazifali, g’ildirak, ish vaqti kutubxonalari, havolani yuklash va uchun dasturlar tartiblash fayllardagi yozuvlar. Ushbu funktsiyalar barcha dasturlar tomonidan ishlatiladigan alohida operatsion tizimga emas, balki dasturiy dasturchilarning tanlovi bo’yicha dasturiy ta’minotga kiritilgan yoki kiritilmagan. 1959 yilda SHARE operatsion tizimi uchun integral dastur sifatida chiqarildi IBM 704, va keyinchalik 709 va 7090 mainframes, garchi u tezda almashtirilsa ham IBSYS / IBJOB 709, 7090 va 7094.

1960 yillar davomida IBM kompaniyalari OS / 360 butun mahsulot qatorini qamrab oluvchi yagona OS kontseptsiyasini taqdim etdi, bu tizim / 360 mashinalarining muvaffaqiyati uchun juda muhimdir. IBM-ning amaldagi asosiy operatsion tizimlari uzoq avlodlar ushbu original tizim va zamonaviy mashinalar orqaga qarab mos keladi OS / 360 uchun yozilgan dasturlar bilan.^{[iqtibos kerak ]}

OS / 360, shuningdek, operatsion tizim ishlatiladigan barcha tizim resurslarini, shu jumladan asosiy xotirada dastur va ma’lumotlar maydonini ajratish va ikkilamchi saqlashdagi fayllar maydonini kuzatib borishi konsepsiyasini yaratdi va faylni qulflash yangilanishlar paytida. Jarayon biron bir sabab bilan tugatilganda, ushbu resurslarning barchasi operatsion tizim tomonidan qayta talab qilinadi.

Shu bilan bir qatorda CP-67 uchun tizim S / 360-67 kontseptsiyasiga yo’naltirilgan IBM operatsion tizimlarining butun qatorini boshladi virtual mashinalar. IBM S / 360 seriyali meynframlarida ishlatiladigan boshqa operatsion tizimlarga IBM tomonidan ishlab chiqarilgan tizimlar kiradi: COS / 360 (Compatibility Operating System), DOS / 360 (Disk operatsion tizimi), TSS / 360 (Vaqtni taqsimlash tizimi), TOS / 360 (Tarmoqli operatsion tizimi), BOS / 360 (Asosiy operatsion tizim) va ACP (Aviakompaniyani boshqarish dasturi), shuningdek IBMga tegishli bo’lmagan bir nechta tizim: MTS (Michigan Terminal tizimi), MUSIQA (Interfaol hisoblash uchun ko’p foydalanuvchi tizimi) va ORVYL (Stenford Timesharing tizimi).

Ma’lumotlar korporatsiyasi ishlab chiqilgan HAMMASI 1960-yillarda operatsion tizim, uchun partiyani qayta ishlash. Minnesota universiteti bilan hamkorlikda Kronos va keyinroq NOS operatsion tizimlar 1970-yillarda ishlab chiqilgan bo’lib, ular bir vaqtning o’zida ommaviy va vaqtni taqsimlashni ishlatishni qo’llab-quvvatlagan. Ko’pgina tijorat vaqtni taqsimlash tizimlari singari, uning interfeysi Dartmutning kengaytmasi edi ASOSIY operatsion tizimlar, vaqtni taqsimlash va dasturlash tillarida kashshoflardan biri. 1970-yillarning oxirida Control Data va Illinoys universiteti tomonidan ishlab chiqilgan PLATO plazma panelli displeylar va uzoq masofali vaqtni taqsimlash tarmoqlaridan foydalangan operatsion tizim. Platon o’z vaqti uchun ajoyib darajada innovatsion bo’lib, real vaqtda suhbat va ko’p foydalanuvchi grafik o’yinlarini namoyish etdi.

1961 yilda, Burrouz korporatsiyasi tanishtirdi B5000 bilan MCP (Master Control Program) operatsion tizimi. B5000 a edi stack mashinasi hech qanday mashina tili yoki assemblersiz yuqori darajadagi tillarni qo’llab-quvvatlashga mo’ljallangan; chindan ham, MCP yuqori darajadagi tilda yozilgan birinchi operatsion tizim edi (ESPOL, shevasi ALGOL ). MCP, shuningdek, ko’plab tijorat yangiliklarini, masalan, birinchi tijorat amaliyoti sifatida taqdim etdi virtual xotira. Rivojlanish jarayonida AS / 400, IBM Burroughs-ga MCP-ni AS / 400 apparatida ishlashga litsenziya olish uchun yondashdi. Ushbu taklif Burroughs rahbariyati tomonidan mavjud apparat ishlab chiqarishni himoya qilish uchun rad etilgan. MCP bugungi kunda ham ishlatilmoqda Unisys kompaniyaning ClearPath / MCP kompyuterlar qatori.

UNIVAC, birinchi tijorat kompyuter ishlab chiqaruvchisi, bir qator EXEC operatsion tizimlarini ishlab chiqardi^{[iqtibos kerak ]}. Barcha dastlabki kadrli tizimlar singari, ushbu to’plamga yo’naltirilgan tizim magnit barabanlarni, disklarni, kartalarni o’qish moslamalarini va chiziqli printerlarni boshqargan. 1970-yillarda UNIVAC, Dartmouth BC tizimidan keyin yaratilgan katta vaqt taqsimotini qo’llab-quvvatlash uchun Real-Time Basic (RTB) tizimini ishlab chiqardi.

General Electric va MIT xavfsizlik bo’yicha imtiyozli darajalar kontseptsiyasini taqdim etgan General Electric Comprehensive Operating Supervisor (GECOS) ni ishlab chiqdi. Tomonidan sotib olinganidan keyin Honeywell uning nomi o’zgartirildi Umumiy keng qamrovli operatsion tizim (GCOS).

Digital Equipment Corporation o’zining turli xil kompyuter liniyalari uchun ko’plab operatsion tizimlarni ishlab chiqdi, shu jumladan TOPS-10 va TOPS-20 36-bitli PDP-10 sinf tizimlari uchun vaqtni taqsimlash tizimlari. UNIX-ning keng qo’llanilishidan oldin, TOPS-10 ayniqsa, mashhur universitet bo’lib, u universitetlarda va boshida ARPANET jamiyat. RT-11 uchun bitta foydalanuvchi real vaqtda ishlaydigan operatsion tizim edi PDP-11 sinf minicomputer va RSX-11 mos keladigan ko’p foydalanuvchi OS edi.

1960-yillarning oxiridan 1970-yillarning oxirigacha o’xshash yoki ko’chirilgan dasturiy ta’minotni bir nechta tizimda ishlashga imkon beradigan bir nechta apparat qobiliyatlari rivojlandi. Dastlabki tizimlar ishlatilgan mikroprogramma turli xil asoslarga ruxsat berish uchun tizimlarida funktsiyalarni amalga oshirish kompyuter arxitekturalari ketma-ket boshqalar bilan bir xil ko’rinishga. Darhaqiqat, 360/40 dan keyingi ko’pchilik 360 (360/165 va 360/168 bundan mustasno) mikroprogramlangan dasturlar edi.

1960-yillardan beri ushbu tizimlar uchun dasturiy ta’minotga ulkan mablag ‘sarflanganligi, asl kompyuter ishlab chiqaruvchilarining aksariyati mos keluvchi operatsion tizimlarni qo’shimcha qurilmalar bilan birga rivojlantirishda davom etdi. Taniqli qo’llab-quvvatlanadigan asosiy operatsion tizimlarga quyidagilar kiradi:

• Burrouz MCP  – B5000, 1961 yilgacha Unisys Clearpath / MCP, hozirgi
• IBM OS / 360  – IBM System / 360 1966 yil IBMga z / OS, hozirgi
• IBM CP-67  – IBM System / 360, 1967 yil IBMga z / VM
• UNIVAC EXEC 8  – UNIVAC 1108, 1967, to OS 2200 Unisys Clearpath Dorado, hozirgi

Mikrokompyuterlar

Birinchi mikrokompyuterlar meynfreymlar va minislar uchun ishlab chiqilgan puxta operatsion tizimlarga imkoniyat yoki ehtiyojga ega emas edi; ko’pincha yuklanadigan minimalist operatsion tizimlar ishlab chiqilgan ROM va sifatida tanilgan monitorlar. Ulardan biri erta disk operatsion tizimi edi CP / M, bu ko’plab dastlabki mikrokompyuterlarda qo’llab-quvvatlangan va yaqindan taqlid qilingan Microsoft «s MS-DOS uchun tanlangan operatsion tizim sifatida keng ommalashgan IBM PC (Uning IBM versiyasi IBM DOS yoki deb nomlangan Kompyuter DOS ). 1980-yillarda Apple Computer Inc. (hozir Apple Inc. ) mashhurlaridan voz kechdi Apple II joriy etish uchun bir qator mikrokompyuterlar Apple Macintosh innovatsion kompyuter grafik foydalanuvchi interfeysi (GUI) ga Mac OS.

Ning kiritilishi Intel 80386 1985 yil oktyabr oyida CPU chipi,^[12] bilan 32-bit arxitektura va xotira qobiliyatlari, shaxsiy kompyuterlarni ishlash qobiliyati bilan ta’minladi ko’p vazifali oldingi operatsion tizimlar kabi operatsion tizimlar minikompyuterlar va meynframlar. Microsoft ushbu yutuqqa ishga yollash orqali javob qaytardi Deyv Kotler, kim ishlab chiqqan VMS uchun operatsion tizim Raqamli uskunalar korporatsiyasi. U rivojlanishiga rahbarlik qiladi Windows NT Microsoft operatsion tizimlari uchun asos bo’lib xizmat qiladigan operatsion tizim. Stiv Jobs, hammuassisi Apple Inc., boshlandi Keyingisi Ni ishlab chiqqan Computer Inc. KEYINGI QADAM operatsion tizim. Keyinchalik NEXTSTEP tomonidan sotib olinadi Apple Inc. kodi bilan birga ishlatilgan FreeBSD ning yadrosi sifatida Mac OS X (oxirgi ism o’zgartirilgandan so’ng macOS).

The GNU loyihasi faol va dasturchi tomonidan boshlangan Richard Stallman to’liq yaratish maqsadi bilan bepul dasturiy ta’minot mulkka almashtirish UNIX operatsion tizim. Loyiha UNIX-ning turli qismlarining funktsiyalarini takrorlashda juda muvaffaqiyatli bo’lgan bo’lsa-da, GNU Hurd yadro samarasiz ekanligi isbotlandi. 1991 yilda fin informatika talabasi Linus Torvalds, Internet orqali ishlaydigan ko’ngillilarning hamkorligi bilan, ning birinchi versiyasini chiqardi Linux yadrosi. Tez orada u GNU bilan birlashtirildi foydalanuvchi maydoni komponentlar va tizim dasturlari to’liq operatsion tizimni shakllantirish. O’shandan beri dasturiy ta’minot sanoati tomonidan ikkita asosiy komponentning kombinatsiyasi odatda oddiygina «Linux» deb nomlanadi, bu Stallman va Bepul dasturiy ta’minot fondi qarshi turing, GNU / Linux nomini afzal ko’ring. Berkli dasturini tarqatish, ma’lum BSD, 1970-yillardan boshlab Berkli Kaliforniya universiteti tomonidan tarqatiladigan UNIX lotinidir. Bepul tarqatilgan va ko’chirilgan ko’pgina minikompyuterlar uchun, oxir-oqibat, shaxsiy kompyuterlarda, asosan, quyidagi kabi foydalanish uchun quyidagilarga ega bo’ldi FreeBSD, NetBSD va OpenBSD.

Misollar

Unix va Unixga o’xshash operatsion tizimlar

Asosiy maqola: Unix

Unix dastlab yozilgan assambleya tili.^[13] Ken Tompson yozgan B, asosan asoslangan BCPL, uning tajribasiga asoslanib MULTIKA loyiha. B o’rnini egalladi C va C da qayta yozilgan Unix har qanday zamonaviy operatsion tizimda ta’sirchan bo’lgan o’zaro bog’liq operatsion tizimlarning katta, murakkab oilasiga aylandi (qarang. Tarix ).

The Unixga o’xshash oila — bu turli xil operatsion tizimlar guruhi, shu jumladan bir nechta asosiy kichik toifalar Tizim V, BSD va Linux. Ism «UNIX «savdo belgisidir Ochiq guruh qaysi ta’riflariga muvofiqligi ko’rsatilgan har qanday operatsion tizim bilan ishlash uchun uni litsenziyalaydi. «UNIX-o’xshash» odatda UNIX-ga o’xshash operatsion tizimlarning katta to’plamiga murojaat qilish uchun ishlatiladi.

Unixga o’xshash tizimlar turli xil tizimlarda ishlaydi kompyuter arxitekturalari. Ular juda ko’p ishlatiladi serverlar biznesda, shuningdek ish stantsiyalari akademik va muhandislik muhitida. Ozod Kabi UNIX variantlari Linux va BSD, ushbu sohalarda mashhurdir.

To’rtta operatsion tizim tomonidan sertifikatlangan Ochiq guruh (Unix savdo belgisi egasi) Unix sifatida. HP-lar HP-UX va IBM kompaniyalari AIX ikkalasi ham asl V Unix tizimining avlodlari va faqat o’zlarining sotuvchisi apparatida ishlashga mo’ljallangan. Farqli o’laroq, Quyosh mikrosistemalari «s Solaris bir nechta turdagi apparat vositalarida ishlashi mumkin, shu jumladan x86 va Sparc serverlar va shaxsiy kompyuterlar. Olmalar macOS, Apple-ning oldingi (Unix bo’lmagan) Mac OS-ni almashtirish, a gibrid yadro asosida olingan BSD varianti Keyingi qadam, Mach va FreeBSD.

Unix-ning o’zaro muvofiqligi POSIX standart. POSIX standarti har qanday operatsion tizimda qo’llanilishi mumkin, garchi u dastlab turli xil Unix variantlari uchun yaratilgan bo’lsa.

BSD va uning avlodlari

Unix oilasining kichik guruhi Berkli dasturiy ta’minotini tarqatish o’z ichiga olgan oila FreeBSD, NetBSD va OpenBSD. Ushbu operatsion tizimlar eng ko’p topilgan veb-serverlar, garchi ular shaxsiy kompyuter OS sifatida ham ishlashi mumkin. Internet o’z mavjudligining katta qismini BSDga qarzdor, chunki hozirgi vaqtda kompyuterlar tomonidan odatda ulanish, tarmoq orqali ma’lumotlarni uzatish va qabul qilish uchun foydalaniladigan ko’plab protokollar BSD da keng qo’llanilgan va takomillashtirilgan. The Butunjahon tarmog’i shuningdek, BSD deb nomlangan OS ishlaydigan bir qator kompyuterlarda namoyish etildi Keyingi qadam.

1974 yilda, Berkli Kaliforniya universiteti o’zining birinchi Unix tizimini o’rnatdi. Vaqt o’tishi bilan u erdagi kompyuter fanlari bo’limining talabalari va xodimlari ishlarni osonlashtirish uchun yangi dasturlarni, masalan, matn muharrirlarini qo’shishni boshladilar. Berkli yangi narsalarni olganida VAX 1978 yilda Unix o’rnatilgan kompyuterlar, maktab magistrantlari kompyuterning qo’shimcha imkoniyatlaridan foydalanish uchun Unix-ni yanada ko’proq o’zgartirdilar. The Mudofaa bo’yicha ilg’or tadqiqot loyihalari agentligi AQSh Mudofaa vazirligi foizlarni oldi va loyihani moliyalashtirishga qaror qildi. Ko’pgina maktablar, korporatsiyalar va davlat tashkilotlari buni e’tiborga olishdi va AT&T tomonidan tarqatilgan rasmiy versiyasi o’rniga Berkli dasturining Unix versiyasidan foydalanishni boshladilar.

Stiv Jobs, 1985 yilda Apple Inc kompaniyasini tark etgandan so’ng tashkil topgan NeXT Inc., BSD o’zgarishi asosida ishlaydigan yuqori darajadagi kompyuterlarni ishlab chiqaruvchi kompaniya deb nomlangan Keyingi qadam. Ushbu kompyuterlardan biri tomonidan ishlatilgan Tim Berners-Li World Wide Web-ni yaratgan birinchi veb-server sifatida.

Ishlab chiquvchilar yoqadi Keyt Bostik loyihani Bell Labs-dan kelib chiqqan har qanday bepul bo’lmagan kodni almashtirishga undadi. Biroq, bu amalga oshirilgandan so’ng, AT&T sudga murojaat qildi. Ikki yillik huquqiy nizolardan so’ng, BSD loyihasi bir qator bepul lotinlarni yaratdi, masalan NetBSD va FreeBSD (ikkalasi ham 1993 yilda) va OpenBSD (1995 yilda NetBSD-dan).

macOS

macOS (avval «Mac OS X» va keyinroq «OS X») — ning qatori ochiq yadro tomonidan ishlab chiqilgan, sotilgan va sotilgan grafik operatsion tizimlar Apple Inc., oxirgi versiyasi hozirda etkazib berilayotgan barcha yuklarga oldindan yuklangan Macintosh kompyuterlar. macOS — asl nusxaning davomchisi klassik Mac OS, bu 1984 yildan beri Apple-ning asosiy operatsion tizimi bo’lgan. Avvalgisidan farqli o’laroq, macOS a UNIX ishlab chiqilgan texnologiya asosida qurilgan operatsion tizim Keyingisi 1980-yillarning ikkinchi yarmida va 1997 yil boshida Apple kompaniyani sotib olguniga qadar operatsion tizim birinchi bo’lib 1999 yilda chiqarilgan Mac OS X Server 1.0, keyin 2001 yil mart oyida mijoz versiyasi (Mac OS X v10.0 «Gepard» ). O’shandan beri yana oltita «mijoz» va «server «ikkitasi birlashtirilgunga qadar macOS versiyalari chiqarildi OS X 10.7 «Arslon».

MacOS bilan birlashmasidan oldin server nashri — macOS Server — edi me’moriy jihatdan ish stolidagi hamkasbiga o’xshash va odatda Apple-ning Macintosh qatorida ishlaydi server apparat. macOS Server tarkibiga kalitlarga soddalashtirilgan kirishni ta’minlaydigan ishchi guruhlarni boshqarish va boshqarish dasturiy vositalari kiritilgan tarmoq xizmatlari shu jumladan a pochta jo’natuvchisi, a Samba-server, an LDAP server, a domen nomi serveri va boshqalar. Bilan Mac OS X v10.7 Lion, Mac OS X Serverning barcha server jihatlari mijoz versiyasiga qo’shilgan va mahsulot «OS X» deb qayta markalangan («Mac» ni nomidan olib tashlagan). Server vositalari endi dastur sifatida taqdim etiladi.^[14]

Linux

Loyiha sifatida Linux yadrosi 1991 yilda paydo bo’lgan Linus Torvalds, Finlyandiyada universitet talabasi bo’lganida. U o’zining loyihasi to’g’risidagi ma’lumotlarni kompyuter talabalari va dasturchilari uchun yangiliklar guruhiga joylashtirdi va to’liq va funktsional yadro yaratishga muvaffaq bo’lgan ko’ngillilar tomonidan qo’llab-quvvatlandi va yordam oldi.

Linux bu Unixga o’xshash, lekin BSD va uning variantlaridan farqli o’laroq, hech qanday Unix kodisiz ishlab chiqilgan. Ochiq litsenziya modeli tufayli Linux yadrosi kodni o’rganish va o’zgartirish uchun foydalanish mumkin, natijada u superkompyuterlardan smart-soatgacha bo’lgan hisoblash texnikasining keng assortimentida foydalanishga olib keldi. Hisob-kitoblarga ko’ra Linux shunday ishlatilgan «ish stoli» (yoki noutbuk) shaxsiy kompyuterlarining atigi 1.82%,^[19] u serverlarda foydalanish uchun keng qabul qilingan^[20] va o’rnatilgan tizimlar^[21] masalan, uyali telefonlar. Linux ko’p platformalarda Unix-ni almashtirdi va ko’pchilik superkompyuterlarda, shu jumladan eng yaxshi 385-da ishlatiladi.^[22] Ko’pgina kompyuterlar ham yoqilgan Yashil 500 (lekin har xil tartibda) va Linux eng yaxshi 10-da ishlaydi. Linux, odatda, boshqa kichik energiya tejaydigan kompyuterlarda ham qo’llaniladi, masalan. smartfonlar va aqlli soatlar. Linux yadrosi ba’zi mashhur tarqatishlarda, masalan ishlatiladi Qizil shapka, Debian, Ubuntu, Linux Mint va Google «s Android, Chrome OS va Chromium OS.

Microsoft Windows

Microsoft Windows — bu oila mulkiy tomonidan ishlab chiqilgan operatsion tizimlar Microsoft korporatsiyasi va birinchi navbatda Intel me’morchiligiga asoslangan kompyuterlarga mo’ljallangan bo’lib, Internetga ulangan kompyuterlarning umumiy foydalanish ulushi 88,9 foizni tashkil etadi.^{[19][23][24][25]} Eng so’nggi versiyasi Windows 10.

2011 yilda Windows 7 Windows XP-ni eng keng tarqalgan versiyasi sifatida egallab oldi.^[26][27][28]

Microsoft Windows birinchi bo’lib 1985 yilda chiqarildi ish muhiti ustiga yugurish MS-DOS, bu o’sha paytda aksariyat Intel arxitekturasi shaxsiy kompyuterlarida yuborilgan standart operatsion tizim edi. 1995 yilda, Windows 95 faqat yuklash vositasi sifatida ishlatiladigan MS-DOS-dan chiqdi. Orqaga moslik uchun Win9x real rejimdagi MS-DOS-ni ishlatishi mumkin^[29][30] va 16-bit Windows 3.x^[31] haydovchilar. Windows ME, 2000 yilda chiqarilgan, Win9x oilasidagi so’nggi versiya edi. Keyingi versiyalar barchasi asosida tuzilgan Windows NT yadro. Windows-ning joriy mijoz versiyalari ishlaydi IA-32, x86-64 va 32-bit ARM mikroprotsessorlar.^[32] Bunga qo’chimcha Itanium hali ham eski server versiyasida qo’llab-quvvatlanadi Windows Server 2008 R2. Ilgari, Windows NT qo’shimcha arxitekturalarni qo’llab-quvvatladi.

Windows-ning server nashrlari keng qo’llaniladi. So’nggi yillarda Microsoft Windows-dan a sifatida foydalanishni targ’ib qilish uchun katta mablag ‘sarfladi server operatsion tizimi. Biroq, Windows-ning serverlarda ishlatilishi shaxsiy kompyuterlarda bo’lgani kabi keng tarqalmagan, chunki Windows serverlar bozorining ulushi uchun Linux va BSD bilan raqobatlashadi.^[33][34]

ReactOS Windows-ning muqobil operatsion tizimi bo’lib, u Windows-ning printsiplari asosida ishlab chiqilgan — Microsoft-ning biron bir kodidan foydalanmasdan.

Boshqalar

O’z davrida muhim bo’lgan, ammo endi mavjud bo’lmagan ko’plab operatsion tizimlar mavjud edi, masalan AmigaOS; OS / 2 IBM va Microsoft-dan; klassik Mac OS, Apple macOS-ning Unix bo’lmagan kashfiyotchisi; BeOS; XTS-300; RISC OS; Morfos; Xayku; BareMetal va FreeMint. Ba’zilari hali ham bozorlarda ishlatiladi va ixlosmand jamoalar va mutaxassislar uchun ozchilik platformalari sifatida ishlab chiqilmoqda. OpenVMS, ilgari DEK tomonidan hali ham faol ishlab chiqilmoqda VMS Software Inc. Shunga qaramay, boshqa operatsion tizimlar deyarli faqat akademik tizimlarda, operatsion tizimlarni o’qitish yoki operatsion tizim tushunchalari bo’yicha tadqiqotlar uchun ishlatiladi. Ikkala rolni ham bajaradigan tizimning odatiy namunasi MINIX, masalan Yagonalik faqat tadqiqot uchun ishlatiladi. Yana bir misol Oberon tizimi da yaratilgan ETH Tsyurix tomonidan Niklaus Virt, Yurg Gutknecht va 1980-yillarda sobiq kompyuter tizimlari institutining bir guruh talabalari. U asosan tadqiqot, o’qitish va Virt guruhidagi kundalik ishlarda ishlatilgan.

Boshqa operatsion tizimlar bozorda sezilarli ulushni qo’lga kirita olmadilar, ammo Bell Labs-ga emas, balki asosiy operatsion tizimlarga ta’sir ko’rsatadigan yangiliklarni kiritdilar. 9-reja.

Komponentlar

Operatsion tizimning tarkibiy qismlari kompyuterning turli qismlarini birgalikda ishlashini ta’minlash uchun mavjud. Sichqoncha yoki klaviatura kabi sodda bo’ladimi yoki Internet komponentasi kabi murakkab bo’ladimi, har qanday qo’shimcha qurilmani ishlatish uchun barcha foydalanuvchi dasturlari operatsion tizimidan o’tishi kerak.

Kernel

Yordamida proshivka va qurilma drayverlari, yadro kompyuterning barcha qurilmalari ustidan nazoratning eng oddiy darajasini ta’minlaydi. Bu dasturlar uchun xotiradan foydalanishni boshqaradi Ram, qaysi dasturlarning qaysi apparat manbalariga kirishini aniqlaydi, har doim optimal ishlashi uchun CPU ish holatini o’rnatadi yoki tiklaydi va ma’lumotlarni uzoq muddatli tartibga soladi uchuvchan bo’lmagan saqlash bilan fayl tizimlari disklar, lentalar, flesh-xotira va boshqalar kabi ommaviy axborot vositalarida.

Dasturning bajarilishi

Operatsion tizim dasturiy ta’minot va kompyuter apparatlari o’rtasida interfeysni ta’minlaydi, shuning uchun amaliy dastur faqat operatsion tizimda dasturlashtirilgan qoidalar va protseduralarga bo’ysunish orqali apparat bilan o’zaro ta’sir qilishi mumkin. Operatsion tizim, shuningdek, amaliy dasturlarni ishlab chiqish va bajarilishini soddalashtiradigan xizmatlar to’plamidir. Amaliy dasturni bajarish operatsion tizim tomonidan jarayonni yaratishni o’z ichiga oladi yadro u xotira maydoni va boshqa resurslarni ajratib beradi, ko’p vazifali tizimlarda jarayonning ustuvorligini belgilaydi, dasturning ikkilik kodini xotiraga yuklaydi va dastur dasturini bajarilishini boshlaydi, so’ngra foydalanuvchi bilan va qo’shimcha qurilmalar bilan o’zaro aloqada bo’ladi.

Uzilishlar

Uzilishlar operatsion tizimlar uchun markaziy hisoblanadi, chunki ular operatsion tizim bilan o’zaro ta’sirlashish va uning atrof-muhitiga ta’sir ko’rsatishning samarali usulini ta’minlaydi. Shu bilan bir qatorda — operatsiyani talab qiladigan voqealar (so’rovlar) uchun turli xil manbalarni «tomosha qilish» operatsion tizimi — juda kichik bo’lgan eski tizimlarda topish mumkin vayronalar (50 yoki 60 bayt), ammo katta hajmli zamonaviy tizimlarda odatiy emas. Interrupt -sozlangan dasturlash to’g’ridan-to’g’ri aksariyat zamonaviy CPUlar tomonidan qo’llab-quvvatlanadi. Interruptlar kompyuterga mahalliy registr kontekstlarini avtomatik ravishda saqlash va voqealarga javoban ma’lum bir kodni ishlatish usulini taqdim etadi. Hatto juda oddiy kompyuterlar ham apparatdagi uzilishlarni qo’llab-quvvatlaydi va dasturchiga ushbu voqea yuz berganda ishlatilishi mumkin bo’lgan kodni belgilashga imkon beradi.

Qachonki uzilish qabul qilinsa, kompyuterning apparati hozirda ishlayotgan har qanday dasturni avtomatik ravishda to’xtatadi, uning holatini saqlaydi va uzilish bilan ilgari bog’langan kompyuter kodini ishlaydi; bu telefon qo’ng’irog’iga javoban xatcho’pni kitobga joylashtirishga o’xshaydi. Zamonaviy operatsion tizimlarda uzilishlar operatsion tizim tomonidan boshqariladi yadro. Uzilishlar kompyuterning apparatidan yoki ishlayotgan dasturdan kelib chiqishi mumkin.

Uskuna qurilmasi uzilishni keltirib chiqarganda, operatsion tizim yadrosi ushbu hodisa bilan qanday ishlashni, odatda ba’zi bir ishlov berish kodlarini ishga tushirish orqali hal qiladi. Ishlayotgan kod miqdori uzilishning ustuvorligiga bog’liq (masalan: odam telefonga javob berishdan oldin odatda tutun detektori signaliga javob beradi). Uskuna uzilishlarini qayta ishlash odatda a deb nomlangan dasturiy ta’minotga topshiriladigan vazifadir qurilma drayveri, bu operatsion tizim yadrosi, boshqa dasturning bir qismi yoki ikkalasi ham bo’lishi mumkin. Qurilma drayverlari keyinchalik turli xil usullar bilan ishlaydigan dasturga ma’lumot uzatishi mumkin.

Dastur shuningdek operatsion tizimda uzilishni keltirib chiqarishi mumkin. Agar dastur qo’shimcha qurilmalarga kirishni xohlasa, masalan, operatsion tizim yadrosini to’xtatishi mumkin, bu esa boshqaruvni yadroga qaytarilishiga olib keladi. Keyin yadro so’rovni qayta ishlaydi. Agar dastur xotira kabi qo’shimcha manbalarni istasa (yoki resurslarni sarflashni xohlasa), yadro e’tiborini jalb qilish uchun uzilishni keltirib chiqaradi.

Rejimlar

Zamonaviy mikroprotsessorlar (CPU yoki MPU) bir nechta ish rejimlarini qo’llab-quvvatlaydi. Bunday imkoniyatga ega protsessorlar kamida ikkita rejimni taklif qiladi: foydalanuvchi rejimi va nazoratchi rejimi. Umuman aytganda, nazoratchi rejimida ishlash barcha mashina resurslariga, shu jumladan barcha MPU ko’rsatmalariga cheklovsiz kirish imkonini beradi. Foydalanuvchi rejimida ishlash ko’rsatmalardan foydalanish chegaralarini belgilaydi va odatda mashina resurslariga bevosita kirishni taqiqlaydi. CPUlarda foydalanuvchi rejimiga o’xshash boshqa rejimlar ham bo’lishi mumkin, masalan, eski protsessor turlarini taqlid qilish uchun virtual rejimlar, masalan, 32 bitli 16 bitli protsessorlar yoki 32 bitli protsessorlar. 64-bit bitta.

Yoqilganda yoki qayta o’rnatishda tizim nazoratchi rejimida boshlanadi. Bir marta operatsion tizim yadro yuklandi va ishga tushirildi, foydalanuvchi rejimi va nazoratchi rejimi (shuningdek, yadro rejimi deb nomlanadi) o’rtasidagi chegara o’rnatilishi mumkin.

Supervisor rejimi yadro tomonidan apparatga cheklovsiz kirishni talab qiladigan, masalan, xotiraga qanday kirilishini boshqarish va disk drayvlar va video displey qurilmalari kabi qurilmalar bilan aloqa o’rnatish kabi past darajadagi vazifalar uchun ishlatiladi. Foydalanuvchi rejimi, aksincha, deyarli hamma narsalar uchun ishlatiladi. Matn protsessorlari va ma’lumotlar bazasi menejerlari kabi amaliy dasturlar foydalanuvchi rejimida ishlaydi va faqat boshqaruvni yadroga o’tkazish orqali mashina resurslariga kirish mumkin, bu esa nazoratchi rejimiga o’tishni keltirib chiqaradi. Odatda boshqaruvni yadroga uzatish a bajarilishi bilan amalga oshiriladi dasturiy ta’minot uzilishi Motorola 68000 kabi ko’rsatmalar TRAP ko’rsatma. Dasturiy ta’minotning uzilishi mikroprotsessorni foydalanuvchi rejimidan nazoratchi rejimiga o’tishiga va yadroni boshqarish imkoniyatini beradigan kodni bajarishni boshlashiga olib keladi.

Foydalanuvchi rejimida dasturlar odatda cheklangan mikroprotsessor ko’rsatmalaridan foydalanish huquqiga ega va odatda tizim ishida uzilishlar bo’lishi mumkin bo’lgan ko’rsatmalarni bajara olmaydi. Nazoratchi rejimida buyruqni bajarish cheklovlari odatda olib tashlanadi, bu yadroga barcha mashina resurslariga cheklovsiz kirishga imkon beradi.

«Foydalanuvchi rejimining resursi» atamasi odatda ishlaydigan dasturni o’zgartirishga ruxsat berilmagan ma’lumotni o’z ichiga olgan bir yoki bir nechta CPU registrlarini anglatadi. Ushbu resurslarni o’zgartirishga urinishlar, odatda, operatsion tizim dasturni amalga oshirishga urinayotgan noqonuniy operatsiyalar bilan shug’ullanishi mumkin bo’lgan, masalan, dasturni majburan bekor qilish («o’ldirish») orqali boshqaruvchi rejimiga o’tishga olib keladi.

Xotirani boshqarish

Boshqa narsalar qatori, ko’p dasturlash operatsion tizimi yadro dasturlar tomonidan ishlatilayotgan barcha tizim xotirasini boshqarish uchun javobgar bo’lishi kerak. Bu dastur boshqa dastur tomonidan ishlatilayotgan xotiraga xalaqit bermasligini ta’minlaydi. Dasturlar vaqtini taqsimlash sababli har bir dastur xotiraga mustaqil kirish imkoniyatiga ega bo’lishi kerak.

Ko’plab dastlabki operatsion tizimlar tomonidan ishlatiladigan xotirani kooperativ boshqarish, barcha dasturlar ixtiyoriy ravishda ishlatilishini nazarda tutadi yadro xotira menejeri va ularning ajratilgan xotirasidan oshmang. Ushbu xotirani boshqarish tizimi deyarli hech qachon ko’rilmaydi, chunki dasturlarda ko’pincha ajratilgan xotiradan oshib ketishiga olib keladigan xatolar mavjud. Agar dastur ishlamay qolsa, bu bir yoki bir nechta boshqa dasturlar tomonidan ishlatiladigan xotiraga ta’sir qilishi yoki ustiga yozilishi mumkin. Zararli dasturlar yoki viruslar maqsadga muvofiq ravishda boshqa dasturning xotirasini o’zgartirishi yoki operatsion tizimning ishlashiga ta’sir qilishi mumkin. Xotirani kooperativ boshqarish bilan tizimni buzish uchun faqat bitta noto’g’ri dastur talab qilinadi.

Xotirani himoya qilish ga imkon beradi yadro jarayonning kompyuter xotirasiga kirishini cheklash. Xotirani himoya qilishning turli usullari, shu jumladan xotira segmentatsiyasi va xotira. Barcha usullar ba’zi bir darajada apparatni qo’llab-quvvatlashni talab qiladi (masalan 80286 MMU), bu barcha kompyuterlarda mavjud emas.

Ikkala segmentatsiya va pagingda ham aniq himoyalangan rejim registrlar protsessorga ishlaydigan xotira manziliga qaysi xotira manzilini kirishini ko’rsatib beradi. Boshqa manzillarga kirishga urinishlar uzilishni keltirib chiqaradi, bu esa protsessorni qayta kiritishga olib keladi nazoratchi rejimi, joylashtirish yadro javobgar. Bunga a deyiladi segmentatsiyani buzish yoki qisqacha Seg-V, va bunday operatsiyani bajarish uchun mazmunli natijani tayinlash qiyin bo’lgani uchun va odatda bu o’zini tutmaslik dasturining alomati bo’lgani uchun yadro odatda huquqbuzarlik dasturini bekor qilishga murojaat qiladi va xato haqida xabar beradi.

Windows 3.1 orqali ME versiyalari xotirani bir daraja himoya qilish darajasiga ega edi, ammo dasturlar uni ishlatish zarurligini osongina chetlab o’tishlari mumkin edi. A umumiy himoya xatosi segmentatsiya buzilganligini ko’rsatib, ishlab chiqarilgan bo’lar edi; ammo, tizim baribir tez-tez ishlamay qolishi mumkin edi.

Virtual xotira

The use of virtual memory addressing (such as paging or segmentation) means that the kernel can choose what memory each program may use at any given time, allowing the operating system to use the same memory locations for multiple tasks.

If a program tries to access memory that isn’t in its current range of accessible memory, but nonetheless has been allocated to it, the kernel is interrupted in the same way as it would if the program were to exceed its allocated memory. (See section on memory management.) Under UNIX this kind of interrupt is referred to as a page fault.

When the kernel detects a page fault it generally adjusts the virtual memory range of the program which triggered it, granting it access to the memory requested. This gives the kernel discretionary power over where a particular application’s memory is stored, or even whether or not it has actually been allocated yet.

In modern operating systems, memory which is accessed less frequently can be temporarily stored on disk or other media to make that space available for use by other programs. Bu deyiladi swapping, as an area of memory can be used by multiple programs, and what that memory area contains can be swapped or exchanged on demand.

«Virtual memory» provides the programmer or the user with the perception that there is a much larger amount of RAM in the computer than is really there.^[35]

Ko’p vazifalar

Ko’p vazifalar refers to the running of multiple independent computer programs on the same computer; giving the appearance that it is performing the tasks at the same time. Since most computers can do at most one or two things at one time, this is generally done via time-sharing, which means that each program uses a share of the computer’s time to execute.

An operating system yadro o’z ichiga oladi rejalashtirish program which determines how much time each process spends executing, and in which order execution control should be passed to programs. Control is passed to a process by the kernel, which allows the program access to the Markaziy protsessor and memory. Later, control is returned to the kernel through some mechanism, so that another program may be allowed to use the CPU. This so-called passing of control between the kernel and applications is called a context switch.

An early model which governed the allocation of time to programs was called kooperativ ko’p vazifalar. In this model, when control is passed to a program by the kernel, it may execute for as long as it wants before explicitly returning control to the kernel. This means that a malicious or malfunctioning program may not only prevent any other programs from using the CPU, but it can hang the entire system if it enters an infinite loop.

Modern operating systems extend the concepts of application preemption to device drivers and kernel code, so that the operating system has preemptive control over internal run-times as well.

The philosophy governing imtiyozli ko’p vazifalar is that of ensuring that all programs are given regular time on the CPU. This implies that all programs must be limited in how much time they are allowed to spend on the CPU without being interrupted. To accomplish this, modern operating system kernels make use of a timed interrupt. A protected mode timer is set by the kernel which triggers a return to supervisor mode after the specified time has elapsed. (See above sections on Interrupts and Dual Mode Operation.)

On many single user operating systems cooperative multitasking is perfectly adequate, as home computers generally run a small number of well tested programs. The AmigaOS is an exception, having preemptive multitasking from its first version. Windows NT was the first version of Microsoft Windows which enforced preemptive multitasking, but it didn’t reach the home user market until Windows XP (beri Windows NT was targeted at professionals).

Disk access and file systems

Access to data stored on disks is a central feature of all operating systems. Computers store data on disks foydalanish fayllar, which are structured in specific ways in order to allow for faster access, higher reliability, and to make better use of the drive’s available space. The specific way in which files are stored on a disk is called a fayl tizimi, and enables files to have names and attributes. It also allows them to be stored in a hierarchy of directories or folders arranged in a directory tree.

Early operating systems generally supported a single type of disk drive and only one kind of file system. Early file systems were limited in their capacity, speed, and in the kinds of file names and directory structures they could use. These limitations often reflected limitations in the operating systems they were designed for, making it very difficult for an operating system to support more than one file system.

While many simpler operating systems support a limited range of options for accessing storage systems, operating systems like UNIX va Linux support a technology known as a virtual file system or VFS. An operating system such as UNIX supports a wide array of storage devices, regardless of their design or fayl tizimlari, allowing them to be accessed through a common dastur dasturlash interfeysi (API). This makes it unnecessary for programs to have any knowledge about the device they are accessing. A VFS allows the operating system to provide programs with access to an unlimited number of devices with an infinite variety of file systems installed on them, through the use of specific qurilma drayverlari and file system drivers.

A connected storage device, masalan qattiq disk, is accessed through a qurilma drayveri. The device driver understands the specific language of the drive and is able to translate that language into a standard language used by the operating system to access all disk drives. On UNIX, this is the language of block devices.

When the kernel has an appropriate device driver in place, it can then access the contents of the disk drive in raw format, which may contain one or more file systems. A file system driver is used to translate the commands used to access each specific file system into a standard set of commands that the operating system can use to talk to all file systems. Programs can then deal with these file systems on the basis of filenames, and directories/folders, contained within a hierarchical structure. They can create, delete, open, and close files, as well as gather various information about them, including access permissions, size, free space, and creation and modification dates.

Various differences between file systems make supporting all file systems difficult. Allowed characters in file names, case sensitivity, and the presence of various kinds of file attributes makes the implementation of a single interface for every file system a daunting task. Operating systems tend to recommend using (and so support natively) file systems specifically designed for them; masalan, NTFS in Windows and ext3 va ReiserFS in Linux. However, in practice, third party drivers are usually available to give support for the most widely used file systems in most general-purpose operating systems (for example, NTFS is available in Linux through NTFS-3g, and ext2/3 and ReiserFS are available in Windows through third-party software).

Support for file systems is highly varied among modern operating systems, although there are several common file systems which almost all operating systems include support and drivers for. Operating systems vary on file system support and on the disk formats they may be installed on. Under Windows, each file system is usually limited in application to certain media; for example, CDs must use ISO 9660 yoki UDF, and as of Windows Vista, NTFS is the only file system which the operating system can be installed on. It is possible to install Linux onto many types of file systems. Unlike other operating systems, Linux and UNIX allow any file system to be used regardless of the media it is stored in, whether it is a hard drive, a disc (CD, DVD…), a USB flash drive, or even contained within a file located on another file system.

Qurilma drayverlari

A qurilma drayveri is a specific type of computer software developed to allow interaction with hardware devices. Typically this constitutes an interface for communicating with the device, through the specific computer bus or communications subsystem that the hardware is connected to, providing commands to and/or receiving data from the device, and on the other end, the requisite interfaces to the operating system and software applications. It is a specialized hardware-dependent computer program which is also operating system specific that enables another program, typically an operating system or applications software package or computer program running under the operating system kernel, to interact transparently with a hardware device, and usually provides the requisite interrupt handling necessary for any necessary asynchronous time-dependent hardware interfacing needs.

The key design goal of device drivers is mavhumlik. Every model of hardware (even within the same class of device) is different. Newer models also are released by manufacturers that provide more reliable or better performance and these newer models are often controlled differently. Computers and their operating systems cannot be expected to know how to control every device, both now and in the future. To solve this problem, operating systems essentially dictate how every type of device should be controlled. The function of the device driver is then to translate these operating system mandated function calls into device specific calls. In theory a new device, which is controlled in a new manner, should function correctly if a suitable driver is available. This new driver ensures that the device appears to operate as usual from the operating system’s point of view.

Under versions of Windows before Vista and versions of Linux before 2.6, all driver execution was co-operative, meaning that if a driver entered an infinite loop it would freeze the system. More recent revisions of these operating systems incorporate kernel preemption, where the kernel interrupts the driver to give it tasks, and then separates itself from the process until it receives a response from the device driver, or gives it more tasks to do.

Tarmoq

Currently most operating systems support a variety of networking protocols, hardware, and applications for using them. This means that computers running dissimilar operating systems can participate in a common tarmoq for sharing resources such as hisoblash, files, printers, and scanners using either wired or wireless connections. Networks can essentially allow a computer’s operating system to access the resources of a remote computer to support the same functions as it could if those resources were connected directly to the local computer. This includes everything from simple communication, to using networked file systems or even sharing another computer’s graphics or sound hardware. Some network services allow the resources of a computer to be accessed transparently, such as SSH which allows networked users direct access to a computer’s command line interface.

Client/server networking allows a program on a computer, called a client, to connect via a network to another computer, called a server. Servers offer (or host) various services to other network computers and users. These services are usually provided through ports or numbered access points beyond the server’s IP-manzil. Each port number is usually associated with a maximum of one running program, which is responsible for handling requests to that port. A daemon, being a user program, can in turn access the local hardware resources of that computer by passing requests to the operating system kernel.

Many operating systems support one or more vendor-specific or open networking protocols as well, for example, SNA kuni IBM tizimlar, DECnet on systems from Raqamli uskunalar korporatsiyasi, and Microsoft-specific protocols (SMB ) on Windows. Specific protocols for specific tasks may also be supported such as NFS for file access. Protocols like ESound, or esd can be easily extended over the network to provide sound from local applications, on a remote system’s sound hardware.

Xavfsizlik

A computer being secure depends on a number of technologies working properly. A modern operating system provides access to a number of resources, which are available to software running on the system, and to external devices like networks via the kernel.^{[iqtibos kerak ]}

The operating system must be capable of distinguishing between requests which should be allowed to be processed, and others which should not be processed. While some systems may simply distinguish between «privileged» and «non-privileged», systems commonly have a form of requester shaxsiyat, such as a user name. To establish identity there may be a process of autentifikatsiya. Often a username must be quoted, and each username may have a password. Other methods of authentication, such as magnetic cards or biometric data, might be used instead. In some cases, especially connections from the network, resources may be accessed with no authentication at all (such as reading files over a network share). Also covered by the concept of requester shaxsiyat bu ruxsat; the particular services and resources accessible by the requester once logged into a system are tied to either the requester’s user account or to the variously configured groups of users to which the requester belongs.^{[iqtibos kerak ]}

In addition to the allow or disallow model of security, a system with a high level of security also offers auditing options. These would allow tracking of requests for access to resources (such as, «who has been reading this file?»). Internal security, or security from an already running program is only possible if all possibly harmful requests must be carried out through interrupts to the operating system kernel. If programs can directly access hardware and resources, they cannot be secured.^{[iqtibos kerak ]}

External security involves a request from outside the computer, such as a login at a connected console or some kind of network connection. External requests are often passed through device drivers to the operating system’s kernel, where they can be passed onto applications, or carried out directly. Security of operating systems has long been a concern because of highly sensitive data held on computers, both of a commercial and military nature. AQSH Hukumat Mudofaa vazirligi (DoD) created the Trusted Computer System Evaluation Criteria (TCSEC) which is a standard that sets basic requirements for assessing the effectiveness of security. This became of vital importance to operating system makers, because the TCSEC was used to evaluate, classify and select trusted operating systems being considered for the processing, storage and retrieval of sensitive or classified information.

Network services include offerings such as file sharing, print services, email, web sites, and fayllarni uzatish protokollari (FTP), most of which can have compromised security. At the front line of security are hardware devices known as xavfsizlik devorlari or intrusion detection/prevention systems. At the operating system level, there are a number of software firewalls available, as well as intrusion detection/prevention systems. Most modern operating systems include a software firewall, which is enabled by default. A software firewall can be configured to allow or deny network traffic to or from a service or application running on the operating system. Therefore, one can install and be running an insecure service, such as Telnet or FTP, and not have to be threatened by a security breach because the firewall would deny all traffic trying to connect to the service on that port.

An alternative strategy, and the only qum qutisi strategy available in systems that do not meet the Popek va Goldberg virtualizatsiyasi talablari, is where the operating system is not running user programs as native code, but instead either emulates a processor or provides a host for a p-code based system such as Java.

Internal security is especially relevant for multi-user systems; it allows each user of the system to have private files that the other users cannot tamper with or read. Internal security is also vital if auditing is to be of any use, since a program can potentially bypass the operating system, inclusive of bypassing auditing.

Foydalanuvchi interfeysi

Every computer that is to be operated by an individual requires a foydalanuvchi interfeysi. The user interface is usually referred to as a qobiq and is essential if human interaction is to be supported. The user interface views the directory structure and requests services from the operating system that will acquire data from input hardware devices, masalan klaviatura, sichqoncha yoki credit card reader, and requests operating system services to display so’raydi, status messages and such on output hardware devices, masalan video monitor yoki printer. The two most common forms of a user interface have historically been the buyruq qatori interfeysi, where computer commands are typed out line-by-line, and the grafik foydalanuvchi interfeysi, where a visual environment (most commonly a WIMP ) mavjud.

Grafik foydalanuvchi interfeyslari

Most of the modern computer systems support grafik foydalanuvchi interfeyslari (GUI), and often include them. In some computer systems, such as the original implementation of the klassik Mac OS, the GUI is integrated into the yadro.

While technically a graphical user interface is not an operating system service, incorporating support for one into the operating system kernel can allow the GUI to be more responsive by reducing the number of context switches required for the GUI to perform its output functions. Other operating systems are modulli, separating the graphics subsystem from the kernel and the Operating System. In the 1980s UNIX, VMS and many others had operating systems that were built this way. Linux and macOS are also built this way. Modern releases of Microsoft Windows such as Windows Vista implement a graphics subsystem that is mostly in user-space; however the graphics drawing routines of versions between Windows NT 4.0 va Windows Server 2003 exist mostly in kernel space. Windows 9x had very little distinction between the interface and the kernel.

Many computer operating systems allow the user to install or create any user interface they desire. The X oyna tizimi bilan birgalikda GNOME yoki KDE plazma 5 is a commonly found setup on most Unix and Unixga o’xshash (BSD, Linux, Solaris) systems. Bir qator Windows shell replacements have been released for Microsoft Windows, which offer alternatives to the included Windows qobig’i, but the shell itself cannot be separated from Windows.

Numerous Unix-based GUIs have existed over time, most derived from X11. Competition among the various vendors of Unix (HP, IBM, Sun) led to much fragmentation, though an effort to standardize in the 1990s to COSE va CDE failed for various reasons, and were eventually eclipsed by the widespread adoption of GNOME and K Desktop Environment. Gacha bepul dasturiy ta’minot -based toolkits and desktop environments, Motif was the prevalent toolkit/desktop combination (and was the basis upon which CDE was developed).

Graphical user interfaces evolve over time. For example, Windows has modified its user interface almost every time a new major version of Windows is released, and the Mac OS GUI changed dramatically with the introduction of Mac OS X in 1999.^[36]

Real-time operating systems

A real-time operating system (RTOS) is an operating system intended for applications with fixed deadlines (real-time computing ). Such applications include some small o’rnatilgan tizimlar, automobile engine controllers, industrial robots, spacecraft, industrial control, and some large-scale computing systems.

An early example of a large-scale real-time operating system was Transaction Processing Facility tomonidan ishlab chiqilgan American Airlines va IBM uchun Sabre Airline Reservations System.

Embedded systems that have fixed deadlines use a real vaqtda operatsion tizim kabi VxWorks, PikeOS, eCos, QNX, MontaVista Linux va RTLinux. Windows CE a real vaqtda operatsion tizim that shares similar APIs to desktop Windows but shares none of desktop Windows’ codebase.^[37] Symbian OS also has an RTOS kernel (EKA2) starting with version 8.0b.

Some embedded systems use operating systems such as Palm OS, BSD va Linux, although such operating systems do not support real-time computing.

Operating system development as a hobby

Operating system development is one of the most complicated activities in which a computing hobbyist may engage.^{[iqtibos kerak ]} A hobby operating system may be classified as one whose code has not been directly derived from an existing operating system, and has few users and active developers.^[38]

In some cases, hobby development is in support of a «uy qurilishi » computing device, for example, a simple bitta taxtali kompyuter powered by a 6502 microprocessor. Or, development may be for an architecture already in widespread use. Operating system development may come from entirely new concepts, or may commence by modeling an existing operating system. In either case, the hobbyist is his/her own developer, or may interact with a small and sometimes unstructured group of individuals who have like interests.

Examples of a hobby operating system include Hecable va TempleOS.

Diversity of operating systems and portability

Application software is generally written for use on a specific operating system, and sometimes even for specific hardware.^{[iqtibos kerak ]} When porting the application to run on another OS, the functionality required by that application may be implemented differently by that OS (the names of functions, meaning of arguments, etc.) requiring the application to be adapted, changed, or otherwise saqlanib qoldi.

Unix was the first operating system not written in assembly language, making it very ko’chma to systems different from its native PDP-11.^[39]

This cost in supporting operating systems diversity can be avoided by instead writing applications against software platforms kabi Java yoki Qt. These abstractions have already borne the cost of adaptation to specific operating systems and their system libraries.

Another approach is for operating system vendors to adopt standards. Masalan, POSIX va OS abstraction layers provide commonalities that reduce porting costs.

Shuningdek qarang

Adabiyotlar

Qo’shimcha o’qish

Tashqi havolalar

• Operatsion tizimlar da Curlie
• Multics tarixi va operatsion tizimlarning tarixi

1


Operatsion tizimlarni o`rnatish va ularni ishga tushurish bosqichlari diplom ishi mavzusida tayyorlagan taqdimoti

2


Annotatsiya Mundarija: I.Kirish II.Asosiy qizm I-BOB. Operatsion tizimlar haqida tushuncha 1.1Operatsion sistema tushunchasi 1.2 MS DOS operatsion tizimi 1.3 Linux operatsion tizimi II. BOB. WINDOWS operatsion sistemasini o`rnatish va ularni ishga tushurish bosqichlari. 2.1 Wndowsning ishlash shartlari 2.2WINDOWS operatsion sistemasini fleshkadan o`rnatish bosqichlari. 2.3 Windows operatsion tizimi komandalari. III. xulosa IV. Foydalanilgan adabiyotlar V. Ilova

3


Annotatsiya Operatsion tizimlarni o`rnatish va ularni ishga tushurish bosqichlari deb nomlangan ushbu bitiruv malakaviy diploma ishi operatsion tizimlarni yoritishda o`rganiladigan ko`pchilik mavzular yuzasidan malumotlar keltirilgan. Bunda bir qancha kerakli malumotlar keltirilgan yani Operatsion tizimlar haqida tushunchalar berilgan.MS DOS, Linux operatsion tizimlari haqida malumotlar keltirilgan. WINDOWS operatsion sistemasini o`rnatish va ularni ishga tushurish bosqichlari navbatma navbat rasm ko`rinishda ishga tushirish bosqichlari yoritilgan. Wndowsning ishlash shartlari keltirilgan va WINDOWS operatsion sistemasini fleshkadan o`rnatish bosqichlari ketme-ket bajarilish ishlari yoritilib chiqilgan. Bundan tashqari Windows operatsion tizimi komandalaridan foydalanish buyruqlarining vazifalari ham yoritilib chiqilgan. Windows operatsion tizimi bilan unchalik tanish bo`lmagan yoki unda ishlash tajribasi borlar va yo`qlar uchun ham kerakli malumotlar keltirilgan bo`lib, ularning malakasini oshirish uchun hizmat qiladi. Ushbu bitiruv malakaviy ishi foydalanuvchilarning amaliy dastur bo`yicha chuqur hamda atroflicha nazariy va amaliy bilim olishlari nuqtai-nazaridan ishlab chiqilgan. Ushbu bitiruv malakaviy diploma ishim operatsion tizim va uni o`rnatish bosqichlarini chuqurroq o`rganmoqchi bo`lgan barcha insonlarga, shu jumladan, maktab,litsey va oily o`quv yurtlarida Informatika va axborot texnologiyalari fanidan saboq olayotgan o`quvchi va talabalar hamda ish jarayoniga kompyuter texnologiyalari tadbiq etishni istagan tadbirkorlar uchun mo`ljallangan.

4


I.Kirish BMI obekti. Oliy o`quv yurtlarida o`tiladigan Ochiq kodli dasturiy taminot va umumiy o`rta talim maktablarida Informatika fanini umum ta’lim predmeti sifatida o`qitilish jarayonida dasturchilarmtomonidan ishlab shiqarilgan Windows operatsion tizimini oqitish va orgatish.

5


Bitiruv malakaviy ishining maqsadi. Windows operatsion tizimi imkoniyatlaridan foydalanishni va Windows operatsion tizimda ishlashni organish. Bitiruv malakaviy ishining vazifasi. Windows operatsion tizimda ishlashni hamda winwows komandalari yordamida ishlash konikma va malakasini hosil qilish. Ushbu bitiruv malakaviy ishi kirish qismi, asosiy qism 2 bobdan iborat, xulosa, foydalanilgan adabiyotlar va ilova qismlaridan iborat. Ushbu bitiruv malakaviy ishining birinchi bobi Operatsion sistema tushunchasi, tarixi, MS DOS va Windows 95- operatsion tizimlari va Linux operatsion tizimi haqida malumotlar keltirilgan. Ikkinchi BOB da esa WINDOWS operatsion sistemasini o`rnatish va ularni ishga tushurish bosqichlari,Wndowsning ishlash shartlari,WINDOWS operatsion sistemasini fleshkadan o`rnatish bosqichlari,Windows operatsion tizimi komandalarini ornatish boyicha malumotlar keltirilgan.

6


I-BOB. Operatsion tizimlar haqida tushuncha Operatsion sistema tushunchasi

7


Operatsion tizim — bu maxsus dastur bolib, bu dastur asosiy vazifasi — kompyuter ishini boshqarish, kompyuter va foydalanuvchi ortasida muloqotni ornatish, tashqi qurilmalar ishlash holatlarini sozlash va ular bilan muloqotni ornatish, har xil dasturlarni ishga tushirish va ular ishlash holatlarini taminlash. Operatsion tizimlardan eng taniqlilari bu Microsoft firmasining MS-DOS va Windows dasturlari, Apple firmasining Macintosh dasturi, Unix va Linux dasturlari. Dunyoning 70% kompyuterlari Microsoft korporatsiyasi tomonidan yaratilgan operatsion tizimlar bilan jihozlangan. Bolardan 1981 yilda yaratilgan — MS-DOS dasturi, 1991 yilda yaratilgan — Windows 3,1 dasturi, 1995 yilda yaratilgan — Windows 95 dasturi, 1998 yilda yaratilgan – Windows 98 dasturi, 2000 yilda yaratilgan — Windows 2000 dasturi, 2001 yilda yaratilgan — Windows Millennium Edition va Windows XP dasturlari va hozirgi kunda Windows 7,8,10 operatsion tizim dasturlaridan kengroq foydalanilmoqda

8


«WINDOW» inglizcha so’z bo’lib, o’zbekchada «oyna», «lavha» deb, WINDOWS so’zi esa «oynalar», «lavhalar» deb tarjima qilinadi.

9


1.2 MS DOS operatsion tizimi MS DOS operatsion tizimi. MS-DOS operatsion tizimi quyidagi vazifalari bolgan kompleks dasturlarni ozida namoyon etadi. Dasturlarni bajarishni boshqarish. SHKlar zahiralarini boshqarish. Protsessorning SHK tashqi qurilmalari bilan axborot almashuvini tashkil etish. Tashqi xotirada axborotni saqlash va disklarga xizmat korsatish boyicha ishlarni bajarish. MS-DOS quydagi funksional tizimlardan tashkil topgan. Fayllar tizimi. Tashqi qurilmalar drayverlari. Buyruqli protsessor.

10


1.3 Linux operatsion tizimi. Linux –bu shaxsiy kompyuterlari va ishchi stansiyalari uchun Unix turkumli operatsion sistema Linux operatsion sistemasi internet tarmogidagi ochiq sistemalari va protokollar standartlarini qollab quvvatlaydi hamda UNIX DOS MS WINDOWS sistemalariga mos keladi. Linuxning «os» sifatidagi xarakterli xossalari. Kop vazifalilik. Kop foydalanuvchilar bir vaqtning ozida bittakompyuterdan foydalaniladi. Protsessorning himoyalangan rejimi. Protsessor xotirasi himoyasi. Tejamli yuklash. LINUX -bu operatsion sistema aynan u elektron komponentlarini ishlashini taminlaydi.

11


2.1 Wndowsning ishlash shartlari Windows ики хил ишлаш режим ига ига: -стандарт; -386 га кенгайтирилган. Режимни танланиши курилма турина бог лик. Windows стандарт режимда процессорнинг химояланган режимида ишлайди. 386 га кенгайтирилган режимида ишлаши учун процессор ва 8 Мбайт лператив хотира заур. Windowsдан фойдаланиш учун куйидаги курилмалар булиши талаб килинади: -Камида 486 DX микропроцессор ли компьютер; -8 Мбайтдан кам булмаган техкор хотира (16 Мбайт букса якши); Мб буш жойли каттик диск (Windows нинг узи 6-10 Мбайт жойни игаллайди) ва дискетни укиш учун курилма (якшиси CD ROM); Монитор (якшиси SVGA); Принтер; -«Сичконча» «Сичконча»нинг ишлатиш Windowsni o`rnatishda birinchi navbatda shuni aniqlash lozimki, Windowsni o`rnatish va uni ishlatish uchun kompyuter resurslari yetarlimi. Buni aniqlashda 2 ta xujjat yordam beradi: minimal aparat konfiguratsiyasi va mo`tanosib qurilmalar ro`yxati (Hardware Compatibility List, HCL).

12


2.2 WINDOWS operatsion sistemasini fleshkadan o`rnatish bosqichlari. Windows OT ining 8.1 versiyasini o’rnatishni ko’rib chiqamiz. Bu usul Windows ning 7, 8, 8.1 va 10 versiyalari uchun bir xil hisoblanadi. Demak, boshladik. Buning uchun bizga Windows operatsion tizimi o’rnatuvchi paketi fleshka disk yoki fleshka kerak bo’ladi. Agar bular mavjud bo’lmasa o’zimiz o’rnatuvchi paketni fleshka yozamiz va bu orqali o’z kompyuterimizga Windows OT ini o’rnatamiz. Bunda bizga Windows o’rnatuvchi paketi (.iso kengaytmasida bo’ladi) va rufus dasturi kerak bo’ladi. Windows OT ining o’rnatuvchi paketini biz Microsoft ning microsoft.com saytidan yoki o’zimiz bilgan boshqa dasturlar saytidan ko’chirib olishimiz mumkin. ESLATMA!!! Windows OT ining o’rnatiluvchi paketi hech qachon shunchaki fleshkaga nusxalash bilan yozilmaydi agarda siz uni uyingizga yoki biron joyga olib borib saqlab qo’yish uchun yozmayotgan bo’lsangiz.

13


1. Windows OT ning o’rnatuvchi paketi; 2. Rufus dasturi

14

15


Fleshkani kompyuterga ulaymiz va rufus dasturini ishga tushuramiz. So’ng rufus dasturining quyidagi bo’limlari haqida tushunchaga ega bo’lamiz: 1. Ulangan fleshkamiz nomi va hajmini ko’rsatadi (Windwos OT ining 7, 8, 8.1 va 10 versiyalaripaketini fleshkaga yozish uchun bizga fleshkaning hajmi 8 Gb dan kam bo’lmagani kerak bo’ladi); 2. Qanday turdagi sxema va interfeys orqali Windows OT ini kompyuterga yozish turini belgilanadigan bo’lim (bu haqda keyingi mavzularimizda to’liqroq ma’lumot berib o’tamiz, bizga asosiysi qanday sxema va interfeysdan foydalanishni bilib olsak bas). Windows OT ini o’rnatish uchun biz MBR sxemasi va BIOS yoki UEFI-CSM interfeysidan foydalanamiz; 3. Fayl tizimi ya’ni biz fleshkaga Windows OT paketini yozilganda qanday usulda yozilish kerakligini belgilaymiz. Bu fayl tizimi Windows uchun NTFS bo’ladi (keyingi mavzularimizda bu haqda tushuntirib o’tamiz); 4. Klaster o’lchami yoki hajmi bu ham standart Windows OT ini o’rnatish uchun 4096 bayt bo’ladi; 5. Fleshkamizning Windows OT ini o’rnatuvchi paketi yozilgandan keyingi nomi qanday bo’lishi shu yerda yoziladi; 6. Bu yerda formatlash sozlamalari keltirilgan. ESLATMA!!! Yuqoridagi barcha parametrlar siz Windows ning o’rnatuvchi paketini tanlagan vaqtingiz avtomatik sozlanadi va u yerdagi hech narsani o’zgartirish tavsiya etilmaydi.

16


Rasmda ko’rsatilgan tugmani bosamiz

17


Bizda quyidagicha oyna ochiladi va biz oldindan ko’chirib olgan Windows OT ining o’rnatuvchi paketini tanlaymiz

18


Mana bizning parametrlarimiz avtomatik sozlandi. Endi biz «Старт» tugmasini bosamiz Bizda «fleshkamizda biron ma’lumot mavjud bo’lsa u o’chib ketishi» haqida ogohlantiruvchi oyna ochiladi. Albatta biz agar fleshkamizda kerakli ma’lumot mavjud bo’lmasa «OK» tugmasini bosamiz Bizda quyidagicha «Готов» yozuvi chiqganda Windows OT ining o’rnatiluvchi paketi yozilgan bo’ladi

19


Mana endi bizda Windows OT ni o’rnatuvchi paketi yozilgan fleshkamiz mavjud. Endigi galda qiladigan ishimiz bu BIOS ni sozlash. Demak, siz bilan BIOS haqida gaplashamiz. BIOS termini IBM firmasi tomonidan kompyuter bilan mos bolgan qurilmalarga nisbatan qollaniladi. Boshqa firmalar tomonidan ishlab chiqarilgan kompyuter qurilmalarida PROM yoki Boot terminlari qollaniladi. Agarda siz sotib olgan noutbuk yoki kompyuteringizda windows belgisi bolsa, siz qorqmasdan BIOS terminini qollasangiz boladi. «BIOS» bu har bir kompyuter yoki noutbukning tizim osti tizimidir. Ya’ni, siz kompyuteringizga biror bir windows (xp, 7, 8,10) o’rnatmagan bo’lsangiz ham sizning kompyuter/noutbukingizda operatsion tizim mavjud. Faqat uning vazifasiga rasm/video ko’rish, qo’shiq eshitishni ta’minlash emas, foydalanuvchi o’ziga mos Operatsion Tizim (OT) ni o’rnatishini ta’minlab turishdir. BIOS kompyuterning doimiy xotirasiga ornatilmaydi, shuning uchun operatsion tizimingiz ochib ketsa ham BIOS hech ham ochmaydi. BIOS ga kirish qiyin emas, buning uchun kompyuteringizni yoqasiz (yoki qayta ishga tushirasiz) va monitor tasvir uzatishi bilan quyidagi tugmalarni bosasiz: F2 + Delete tugmalarini birgalikda qayta va qayta bosasiz – bu deyarli barcha kompyuterlar uchun BIOS ga kirishni taminlovchi tugmalar kombinatsiyasi hisoblanadi. Lekin, noutbuklarda bu masala biroz chalkashroq. Noutbuklarni ishlab chiqaruvchi firmalar odatda ozlarining BIOS ga kirish kombinatsiyalarini kiritadi. Noutbuklarida BIOSga kirish quyidagi tartiblarda biri orqali amalga oshiriladi: F2 – odatda Acer, Asus, Fujitsu-Siemens, Panasonic, Samsung, Sony, Toshiba, Dell и Lenovo noutbuklari uchun; F2 + delete agar yuqoridagi yordam bermasa Acer, Asus, Fujitsu-Siemens, Panasonic, Samsung, Sony, Toshiba, Dell и Lenovo noutbuklari uchun; F2+Fn agar u ham yordam bermasa Acer, Asus, Fujitsu-Siemens, Panasonic, Samsung, Sony, Toshiba, Dell и Lenovo noutbuklari uchun; Esc – ayrim Toshiba noutbuklarida F2 ni o’rnida qo’llaniladi; F10 –Hewlett Packard (HP) noutbuklarida, hamda atyrim Dell noutbuklarida qo’llaniladi; F1 – ba’zi Lenovo/IBM noutbuklarida qo’llanilishi mumkin; Agarda sizda kamyob turdagi noutbuk bo’lsa, unda quyidagi kombinatsiyalardan birini qo’llab ko’ring: Ctrl+Alt+Esc, Ctrl+Alt+S, Ctrl+Alt+Del, Ctrl+Alt+Ins, Ctrl+Alt+Enter, Fn+F1, Ctrl+Ins

20


BIOS odatda kok rangli, zerikarli muhitdir

21


Windows ornatilgan diskovod yoki fleshkani ishga tushirish uchun BIOS ga kiriladi va u yerdan BOOT qismi topiladi.

22


U yerda ozimga kerakli disk/fleshkani 1-oringa qoyamiz. 1-oringa qoyish har bir BIOS tizimida uning yangi eskiligi, ishlab chiqargan firmasiga qarab turlicha amalga oshiriladi. Jumladan, eski turdagi BIOSlarda siz 1- orinda turga qurilma nomiga bossangiz, u sizga mavjud qurilmalar royxatini korsatadi, siz shulardan ozingizga keragini birinchi oringa qoyasiz, birinchi orinda turgani esa tanlangan qurilmaning ornini egallaydi. Yangiroq turdagi BIOS larda esa bu amaliyot F5 va F6 tugmalari (yoki boshqa F tugmalarda) amalga oshiriladi. Yani, siz ozingizga kerakli disk/fleshka nomini belgilaysiz va yo F5 (past) yo F6 (tepa) tugmalarini bosgan holda tartibini ozgartirasiz. Boshqa turdagi BIOS larda (POST yoki Boot) bu boshqacha tarzda amalga oshirilishi mumkin (F1 va F2; + va — va boshqacha tarzda). Biz BIOS ni sozlamasini sozladik endi fleshkani kompyuterga ulaymiz va kompyuterni yoqamiz. Qora ekranimiz chiqishi bilan istalgan klaviaturani klavishlaridan biri bir necha bor bosamiz

23


Bizda Windows ni qaysi tilda ornatish haqida sorov chiqadi. Shuni tanlab song «Next» tugmasini bosamiz Bu oynada «Install» now tugmasini bosamiz

24


So’ngra biz «Лицензионное соглашение» ga qabul qilaman deb galochkani belgilaymiz va «Next» tugmasini bosamiz Bu yerda Windows ni ornatish boyicha turini tanlimiz. Bizga boshidan ornatish kerakligi sababli biz «Выборочная» ni tanlimiz

25


Windows OT ornatadigan joyni tanlaymiz va «Далее» tugmasini bosamiz

26


So’ng bizda Windows OT ini o’rnatish jarayoni boshlanadi Ornatish tugagandan song bizga kompyuterimizning nomini kiritishimiz talab etiladi va o’zimiz istagan fon rangini tanlashimiz mumkin

27


«Использовать стандартные параметры» tanlaymiz

28


Foydalanuvchi nomi, parol va parol uchun kalit so’z kiritamiz (o’tgan darslarda yangi foydalanuvchi yaratishni ko’rgan edik. Bu yerda ham xuddi jarayonni bajaramiz)

29


Windows OT ining sozlamalari tugashini kutamiz Sozlamalar tugaganda so’ng bizda quyidagicha yozuv paydo bo’ladi Mana bizning Windows 8.1 OT miz

30


III. Xulosa So`ngi yillarda axborot kommunikatsiya texnologiyalarining rivojlanishi bir butun, erkin va ochiq kodli dasturiy ta`minotni taqdim qilishga qaratilgan harakat bilan bog`liq. Erkin va ochiq kodli dasturiy ta`minotni davlat va ta`lim muassasalariga, shu jumladan xususiy sektorga ham keng imkoniyatlarni taklif qiladi. Erkin va ochiq kodli dasturiy ta`minotni jozibadorligidan tashqari, barqarorligi va egalik qilishni past narxlari evaziga, erkin va ochiq kodli dasturiy ta`minotni ko`pgina mamlakatlar bir qator boshqa sabablarga ko`ra (davlat xavfsizligi, mualliflik to`lovlarini pasaytirish, ta`limni va xususiy istiqbolli ishlanmalarni rivojlantirish) oldinga surishmoqda. Bitiruv malakaviy ishining quydagi amaliy va nazariy natijalari olindi: Ushbu bitiruv malakaviy ishining birinchi bobi Operatsion sistema tushunchasi, tarixi, MS DOS operatsion tizimlari va Linux operatsion tizimi haqida malumotlar keltirilgan. Ikkinchi BOB da esa WINDOWS operatsion sistemasini o`rnatish va ularni ishga tushurish bosqichlari nazariy va amaliy ko`rib chiqildi,Wndowsning ishlash shartlari,WINDOWS operatsion sistemasini fleshkadan o`rnatish bosqichlari,Windows operatsion tizimi komandalarini ornatish boyicha malumotlar va ilovada rasmlar keltirilgan.

31


Kompyuter grafikasi Razzoqov Ilm ziyo 2012 y Informatika Boqiyev R.R 2012 y. Shaxsiy kompyuterga texnik xizmat ko`rsatish 1 o`quv qo`llanmasi.Fаn va Technologiya 2005y. Shaxsiy kompyuterga texnik xizmat ko`rsatish 2 o`quv qo`llanmasi.Fаn va Technologiya 2005y Sh.a.Nazarov Kompyuter va ofis qurilmalar,2007 y IV. Foydalanilgan adabiyotlar

32


Internet saytlar: